مصادیق صریح ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی (۵ مورد اصلی)

ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، به همراه تبصره الحاقی آن، پنج مورد اصلی را به عنوان نمونه هایی از عسر و حرج برشمرده است:

1. ترک زندگی خانوادگی توسط زوج: اگر مرد حداقل به مدت شش ماه متوالی یا نُه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه، زندگی مشترک را ترک کند.

   مفهوم عذر موجه شامل دلایل قانونی و شرعی نظیر ماموریت کاری ضروری، بستری شدن در بیمارستان یا حبس قانونی است، نه صرفاً عدم تمایل به زندگی مشترک. ترک زندگی نیز به معنای عدم حضور فیزیکی در منزل و عدم ایفای وظایف زناشویی است.

2. اعتیاد زوج به مواد مخدر یا مشروبات الکلی: در صورتی که اعتیاد زوج به گونه ای باشد که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است، احراز شود. چنانچه زوج به تعهد خود عمل نکند یا پس از ترک، مجدداً به مصرف مواد روی آورد، زوجه می تواند درخواست طلاق دهد.

   تشخیص اعتیاد مضر بر عهده پزشک متخصص و پزشکی قانونی است. استمرار اعتیاد و عدم توانایی یا تمایل به ترک آن، از جمله شرایط مهم برای اثبات این مصداق است.

3. محکومیت قطعی زوج به حبس: اگر زوج به حبس قطعی پنج سال یا بیشتر محکوم شده باشد.

   قطعی بودن حکم به این معناست که تمام مراحل دادرسی طی شده و حکم قابلیت اجرا پیدا کرده است. طولانی بودن مدت حبس، زن را در شرایط بلاتکلیفی و سختی شدید قرار می دهد.

4. ضرب و شتم یا هرگونه سوء رفتار مستمر زوج: این مورد شامل هرگونه رفتار فیزیکی (کتک زدن)، کلامی (فحاشی، توهین) و روانی (تهدید، تحقیر مداوم) است که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد.

   تأکید بر استمرار سوء رفتار مهم است؛ یک بار درگیری یا توهین، معمولاً مصداق عسر و حرج محسوب نمی شود، مگر اینکه شدت آن بسیار زیاد باشد و به شکل مکرر تکرار شده و زن را در تنگنای روحی و جسمی قرار دهد.

5. ابتلا زوج به بیماری های صعب العلاج: بیماری های روانی، ساری (مسری) یا هر عارضه صعب العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید.

   اهمیت گواهی پزشکی قانونی برای اثبات نوع و شدت بیماری و همچنین تأثیر آن بر زندگی زناشویی بسیار بالاست. بیماری باید به حدی باشد که ادامه زندگی مشترک را ناممکن یا بسیار دشوار سازد.

سایر مصادیق پذیرفته شده در رویه قضایی

علاوه بر موارد صریح قانونی، رویه قضایی در طول سالیان، مصادیق دیگری را نیز به عنوان عسر و حرج پذیرفته است. این موارد نشان دهنده انعطاف پذیری قانون و توجه به شرایط خاص هر پرونده است:

1. عدم ازاله بکارت توسط زوج: در سه فرض مختلف می تواند مطرح شود:
   • عدم شروع زندگی مشترک: اگر عقد نکاح واقع شده اما زندگی زیر یک سقف آغاز نشده و مدت طولانی از عقد گذشته باشد.
   • ناتوانی جنسی زوج (عنن): اگر مرد به دلیل ناتوانی جنسی قادر به برقراری رابطه زناشویی نباشد، زوجه می تواند هم فسخ نکاح و هم طلاق به دلیل عسر و حرج را تقاضا کند.
   • عمدی بودن عدم رابطه: در صورتی که زندگی مشترک آغاز شده باشد اما زوج عمداً و بدون دلیل موجه برای مدت طولانی از برقراری رابطه زناشویی امتناع کند.

   در یکی از پرونده های قضایی، زوجه پس از ۲ سال زندگی مشترک باکره مانده بود و زوج به دلیل ترس از بارداری از نزدیکی امتناع می کرد. دادگاه بدوی حکم طلاق صادر کرد، اما شعبه تجدیدنظر با استناد به نظریه پزشکی قانونی مبنی بر عدم وجود ناتوانی جنسی در زوج و عدم اثبات عمدی بودن عدم رابطه توسط زوجه، رأی بدوی را نقض نمود.

2. بلاتکلیف رها کردن زوجه و عدم شروع زندگی مشترک: طولانی شدن دوران عقد بدون اقدام زوج برای تهیه مسکن و شروع زندگی مشترک، به ویژه اگر زن در خانه پدری بلاتکلیف بماند، می تواند مصداق عسر و حرج باشد.

   در یک پرونده دیگر، پس از دو سال از عقد، زوج اقدامی برای شروع زندگی مشترک نکرده و زوجه بلاتکلیف رها شده بود. دادگاه با توجه به دوشیزه بودن زوجه و گذشت مدت زمان قابل توجه، حکم به
   

3. استنکاف از پرداخت نفقه: در صورتی که مرد از پرداخت نفقه خودداری کند و این امر موجب تنگنای شدید مالی و روحی برای زن شود، علاوه بر مطالبه نفقه، می تواند از مصادیق عسر و حرج نیز به شمار آید.
4. عقیم بودن مرد یا ممانعت غیرمنطقی از فرزندآوری: اگر عقیم بودن مرد یا ممانعت غیرمنطقی و مستمر او از فرزندآوری، تأثیرات روانی شدید و غیرقابل تحملی بر زوجه داشته باشد، می تواند مصداق عسر و حرج باشد.
5. ازدواج مجدد زوج بدون اجازه همسر اول: در صورتی که مرد بدون اجازه همسر اول خود ازدواج مجدد کند و این امر موجب عسر و حرج برای همسر اول شود.
6. سوء معاشرت و بددهانی مستمر: رفتارهایی نظیر بدزبانی، تحقیر و توهین های مکرر که زندگی را برای زن غیرقابل تحمل کند.
7. اختلاف سنی بسیار زیاد: در مواردی که اختلاف سنی زوجین بسیار فاحش باشد و این تفاوت به دلیل شرایط خاص، عسر و حرج جدی برای زوجه ایجاد کند (مثلاً فشار خانواده در ازدواج).
8. تنفر شدید (کراهت) زوجه از زوج: صرف کراهت معمولاً دلیل طلاق نیست، اما اگر با سایر مصادیق عسر و حرج همراه باشد و زندگی را غیرممکن کند، می تواند در تصمیم دادگاه مؤثر باشد.
9. عدم رعایت شغل متناسب با حیثیت خانوادگی زوجه: اگر شغل زوج به گونه ای باشد که حیثیت اجتماعی زن را خدشه دار کند و علی رغم تذکر، زوج آن را تغییر ندهد.

نکته حائز اهمیت این است که موارد ذکر شده صرفاً جنبه

خواهان: خانم [نام و نام خانوادگی زوجه]
خوانده: آقای [نام و نام خانوادگی زوج]
خواسته: صدور حکم طلاق به دلیل عسر و حرج ناشی از سوء معاشرت و عدم پرداخت نفقه

ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهر]

با سلام و احترام؛
به استحضار می رساند اینجانبه [نام خواهان] به موجب سند نکاحیه شماره [شماره سند] مورخ [تاریخ] دفتر ازدواج شماره [شماره دفتر] [شهر]، به عقد دائم خوانده محترم آقای [نام خوانده] درآمده ام. متأسفانه از ابتدای زندگی مشترک، خوانده محترم با سوء معاشرت مستمر، شامل توهین، تحقیر، بددهانی و بعضاً ضرب و شتم (که منجر به [ذکر سوابق پزشکی قانونی یا گزارش کلانتری])، و همچنین عدم پرداخت نفقه به مدت [ذکر مدت زمان] ماه/سال، موجبات عسر و حرج و مشقت غیرقابل تحمل را برای اینجانبه فراهم آورده است.

علی رغم تلاش های مکرر برای حل مشکلات و وساطت بزرگان، رفتارهای سوء خوانده ادامه داشته و ادامه زندگی مشترک برای اینجانبه به کلی غیرممکن گردیده است. لذا با استناد به ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی و بندهای [۱، ۴ و ۶] آن (ترک انفاق، سوء رفتار مستمر و ...) و با تقدیم مدارک و مستندات مربوطه از جمله [شهادت شهود، گزارش کلانتری، گواهی پزشکی قانونی و ...]، از محضر دادگاه محترم تقاضای رسیدگی و صدور حکم طلاق به دلیل عسر و حرج را دارم.

با تشکر و تجدید احترام،
[امضا]