امروزه مقاومت نسبت به آنتی بیوتیک ها به یکی از مهم ترین تهدیدهای سلامت عمومی تبدیل شده است. این بحران حاصل سال ها مصرف بی رویه، خوددرمانی، تجویزهای ناآگاهانه و استفاده گسترده از این داروها در پزشکی و حتی صنعت دامپروری است. کاهش قدرت اثر آنتی بیوتیک ها باعث شده درمان بسیاری از عفونت هایی که پیش تر ساده و قابل کنترل بودند، سخت تر و طولانی تر شود. متخصصان هشدار می دهند که اگر این روند ادامه یابد، ممکن است دوباره به دورانی بازگردیم که قبل از کشف پنی سیلین تجربه شد؛ زمانی که یک عفونت معمولی می توانست جان انسان را تهدید کند. این بحران در سراسر جهان جریان دارد، اما کشورهایی مانند ایران به دلیل مصرف بالای آنتی بیوتیک در موقعیت حساس تر و آسیب پذیرتری قرار گرفته اند.
مقاومت آنتی بیوتیکی زمانی رخ می دهد که باکتری ها توانایی مقابله با دارو ها را پیدا می کنند. این موضوع نه یک اتفاق ناگهانی، بلکه حاصل انتخاب طبیعی و جهش هایی است که در اثر مصرف نابجا ایجاد می شود. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، مقاومت دارویی در میان بزرگ ترین تهدید های قرن قرار گرفته است و پیش بینی می شود اگر کنترل نشود، آمار مرگ ناشی از آن تا سال ۲۰۵۰ به ده ها میلیون نفر برسد.
در سال ۲۰۱۹، مقاومت آنتی بیوتیکی باعث مرگ مستقیم بیش از یک میلیون نفر در جهان شد و در پنج میلیون مرگ دیگر نقش غیر مستقیم داشت. این آمار نشان می دهد که دارو هایی که زمانی نجات بخش بودند، اکنون در برابر بسیاری از میکروب ها بی اثر شده اند.
مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک؛ موتور محرک گسترش سویه های مقاوم
پیش از آن که به عوامل اصلی گسترش این بحران بپردازیم، باید توجه کرد که بخش مهمی از مشکل از رفتار های اشتباه مردم آغاز می شود. بسیاری از افراد به محض مشاهده گلودرد یا علائم سرماخوردگی، سراغ آنتی بیوتیک می روند؛ در حالی که این بیماری ها اغلب منشا ویروسی دارند و آنتی بیوتیک هیچ کمکی به بهبود آن ها نمی کند.
بر اساس برآورد های موجود، مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک در ایران بسیار بالا است و بیش از هشتاد درصد افراد حداقل یک بار چنین دارویی را بدون نسخه پزشک مصرف کرده اند. این رفتار اشتباه، باکتری ها را به مرور مقاوم می کند و باعث می شود در آینده دارو های رایج دیگر اثر نداشته باشند.
وضعیت نگران کننده در بیمارستان ها؛ ظهور باکتری هایی که به هیچ دارویی پاسخ نمی دهند
پیش از ورود به فهرست عوامل بیمارستانی، باید دانست که محیط های درمانی به دلیل مصرف زیاد آنتی بیوتیک، مکان ایده آل برای شکل گیری میکروب های مقاوم هستند. در بخش مراقبت های ویژه، پزشکان با گونه هایی مواجه می شوند که به تمام دارو های موجود مقاومت پیدا کرده اند.
این باکتری ها مانند سودوموناس و اسینتوباکتر، در سال های اخیر مقاومت بسیار گسترده ای نشان داده اند. وقتی باکتری در برابر همه دارو ها مقاوم شود، حتی یک عفونت ساده نیز می تواند به مرگ بیمار منجر شود. این وضعیت به معنای نبود هیچ سلاح درمانی برای پزشکان است.
راهکار هایی برای کنترل و مهار بحران مقاومت آنتی بیوتیکی
پیش از بیان اقدامات عملی، باید پذیرفت که این مشکل تنها با یک تغییر کوچک حل نمی شود. کنترل مقاومت دارویی نیازمند هماهنگی میان مردم، پزشکان، نهاد های نظارتی و بیمارستان ها است. آگاهی عمومی نقش مهمی در کاهش مصرف نابجای دارو دارد و آموزش های گسترده باید از مدرسه تا رسانه ها ادامه یابد.
راهکار های مهم عبارتند از:
- پرهیز از مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک
- تجویز دقیق و مسئولانه دارو توسط پزشکان
- رعایت جدی بهداشت فردی و شستن دست ها در بیمارستان ها
- اجرای طرح های مدیریت مصرف آنتی بیوتیک در مراکز درمانی
- آموزش مردم درباره خطرات مصرف نابجا
- محدود کردن فروش بدون نسخه آنتی بیوتیک در داروخانه ها
عقبگرد به دوران قبل از کشف آنتی بیوتیک ها
اگر روند مصرف بی رویه ادامه پیدا کند، پزشکان هشدار می دهند که تا چند سال آینده ممکن است برای درمان عفونت های معمولی نیز داروی موثری وجود نداشته باشد. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که مقاومت دارویی می تواند تا میانه قرن، تعداد قربانیانی بیشتر از سرطان ایجاد کند.
در آینده ای نه چندان دور، ممکن است جراحی های ساده، زایمان، و حتی خراش های کوچک پوستی با خطر مرگ همراه شوند؛ زیرا عفونت های پس از آن ها دیگر قابل درمان نخواهند بود.
کلام آخر
مقاومت آنتی بیوتیکی امروز به یکی از مهم ترین چالش های سلامت عمومی تبدیل شده و مهار آن تنها با همکاری همزمان مردم، پزشکان و نظام درمانی ممکن است. تغییر عادت های نادرست مصرف دارو می تواند از آینده ای پیشگیری کند که در آن حتی عفونت های ساده به بیماری های خطرناک و مرگبار بدل می شوند. حفظ سلامت نسل های آینده به اقداماتی بستگی دارد که همین اکنون برای اصلاح الگوهای مصرف و جلوگیری از گسترش این بحران انجام می دهیم.