ایا بعد از فوت همسر مهریه تعلق میگیرد

بله، مهریه پس از فوت همسر نیز به زن تعلق می گیرد و حق قانونی او محسوب می شود. این حق، که با عقد نکاح به زن منتقل می گردد، با فوت زوج ساقط نمی شود و زوجه می تواند آن را از ترکه متوفی مطالبه کند. این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا بسیاری از زنان و حتی ورثه ممکن است از جزئیات و رویه های قانونی مربوط به مطالبه مهریه بعد از فوت شوهر آگاهی نداشته باشند.

فوت همسر نه تنها به رابطه زوجیت پایان می دهد، بلکه مسائل حقوقی پیچیده ای را در پی دارد که یکی از مهم ترین آن ها بحث مهریه زن بعد از مرگ همسر است. مهریه، به عنوان یک دین ممتاز، دارای جایگاه ویژه ای در میان دیون متوفی است و پیش از تقسیم ارث باید از اموال باقی مانده از او پرداخت شود. آگاهی از این حقوق و مراحل قانونی وصول مهریه بعد از فوت شوهر، می تواند به زنان در احقاق حقوق خود و ورثه در انجام صحیح تعهدات قانونی یاری رساند. این مقاله به تفصیل به بررسی ابعاد گوناگون این حق قانونی، شرایط، نحوه مطالبه، روش های قانونی و نکات کلیدی در این زمینه می پردازد تا یک راهنمای جامع و معتبر ارائه دهد.

مهریه چیست و وضعیت حقوقی آن در فوت همسر

تعریف مهریه و مالکیت زن بر آن

مهریه، مالی است که به موجب عقد نکاح، مرد به زن می پردازد و یکی از ارکان مهم قرارداد ازدواج در فقه اسلامی و حقوق ایران محسوب می شود. بر اساس ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی، هر چیزی که مالیت داشته باشد و قابل تملک نیز باشد، می تواند به عنوان مهریه تعیین گردد؛ اعم از وجه نقد، سکه، اموال منقول یا غیرمنقول، یا حتی یک کار خدماتی. آنچه از نظر حقوقی حائز اهمیت است، ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی است که صراحتاً بیان می دارد: به مجرد عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. این بدان معناست که حتی اگر مهریه هنوز به زن پرداخت نشده باشد، او از لحظه جاری شدن عقد، مالک آن محسوب می شود و این حق، یک دین بر عهده زوج است.

مهریه به عنوان دین ممتاز

یکی از مهم ترین جنبه های حقوقی مهریه در مواجهه با فوت همسر، جایگاه آن به عنوان یک دین ممتاز است. این اصطلاح حقوقی به این معناست که مهریه در سلسله مراتب پرداخت بدهی های متوفی، اولویت بالاتری نسبت به سایر دیون عادی دارد. ماده ۸۶۹ قانون مدنی به صراحت بیان می کند که «دیون و حقوقی که به ترکه میت تعلق می گیرد و باید قبل از تقسیم آن ادا شود از قرار ذیل است: ۱- قیمت کفن و دفن میت و سایر هزینه های ضروری از قبیل اجرت جای دفن و غیره. ۲- دیون و واجبات مالی متوفی. ۳- وصایای متوفی تا ثلث ترکه بدون اجازه وراث و زائد بر ثلث با اجازه وراث.» بر این اساس، مهریه به عنوان یک دین قطعی و مشخص، جزء بند دوم این ماده قرار گرفته و قبل از تقسیم ارث بین ورثه، باید از ترکه متوفی پرداخت شود. این اولویت بندی تضمین می کند که حق مهریه زن، حتی در صورت تعدد دیون متوفی، محفوظ بماند.

تأثیر فوت زوج بر مهریه

فوت زوج، برخلاف طلاق، تأثیری بر حق مطالبه کامل مهریه زن ندارد. با فوت همسر، مهریه از حالت «حال» (قابل مطالبه در زمان حیات) به حالت «حال شده» (قطعی و واجب الپرداخت) تبدیل می شود و بلافاصله قابل مطالبه از ترکه میت خواهد بود. بنابراین، این تصور که با فوت همسر، حق مهریه ساقط می شود، کاملاً نادرست است. مهریه کماکان به عنوان بدهی بر ذمه متوفی باقی مانده و باید از محل اموال او پرداخت شود. این اصل، اساس حمایت قانونی از حقوق مالی زن پس از فقدان همسر است.

شرایط کلیدی تعلق مهریه بعد از فوت همسر

در بررسی حق مطالبه مهریه پس از فوت همسر، لازم است به چند شرط اساسی و مهم توجه شود که تأثیر مستقیمی بر این حق دارند. این شرایط، ابهامات رایج را برطرف کرده و چارچوب قانونی مطالبه را روشن می سازند.

عقد دائم و موقت

حق مطالبه مهریه، چه در عقد دائم و چه در عقد موقت، پس از فوت همسر محفوظ است. تنها تفاوت اصلی میان این دو نوع عقد در بحث ارث است؛ در حالی که همسر دائم از زوج متوفی ارث می برد، همسر موقت چنین حقی ندارد. اما در خصوص مهریه، هر دو نوع زوجه حق دارند مهریه تعیین شده خود را به طور کامل از ترکه متوفی مطالبه کنند. این اصل بر اهمیت مهریه به عنوان یک حق مالی مستقل از ارث تأکید می کند.

باکره بودن یا عدم نزدیکی

یکی از سوالات متداول در این زمینه، تأثیر باکره بودن یا عدم وقوع نزدیکی بر میزان مهریه پس از فوت همسر است. برخلاف طلاق که در صورت باکره بودن زن و عدم وقوع نزدیکی، نصف مهریه به او تعلق می گیرد، در مورد فوت همسر، این قاعده جاری نیست. در صورت فوت زوج، چه نزدیکی میان زوجین واقع شده باشد و چه نشده باشد، تمام مهریه به زن تعلق می گیرد و او می تواند کل آن را مطالبه کند. علت این تفاوت، ماهیت فوت و طلاق است؛ در طلاق، هدف جلوگیری از سوءاستفاده از مهریه است، اما در فوت، حق زن به طور کامل محفوظ می ماند و محدودیتی در مطالبه کل مهریه وجود ندارد.

فوت همسر قبل از دریافت مهریه

همانطور که پیش تر اشاره شد، مهریه به محض عقد، مالکیتش به زن منتقل می شود و دینی است که بر عهده مرد قرار دارد. بنابراین، اگر مرد قبل از پرداخت مهریه فوت کند، این دین از بین نمی رود، بلکه به ترکه او منتقل می شود. این یعنی مهریه، همانند سایر بدهی های متوفی، باید از اموال باقی مانده از او پرداخت شود. فوت همسر، مهریه را «حال» می کند و زن می تواند بلافاصله برای مطالبه آن اقدام کند، بدون آنکه نیاز به سپری شدن زمان مشخصی باشد. این امر نشان دهنده استحکام و پایداری حق مهریه حتی در مواجهه با شرایط غیرمترقبه مانند فوت است.

مهریه از چه محلی پرداخت می شود؟ (ترکه متوفی و مسئولیت ورثه)

فهم دقیق محل پرداخت مهریه پس از فوت همسر، از اهمیت بالایی برخوردار است تا از سردرگمی ها و اختلافات احتمالی جلوگیری شود.

ترکه (ماترک) متوفی

ترکه یا ماترک، به مجموعه اموال، دارایی ها، حقوق مالی و حتی بدهی هایی اطلاق می شود که از فرد متوفی به جا می ماند. این اموال می تواند شامل موارد زیر باشد:

• اموال منقول: مانند وجه نقد، حساب های بانکی، سهام، اوراق بهادار، خودرو، جواهرات، لوازم منزل و سایر منقولات.
• اموال غیرمنقول: مانند ملک، زمین، آپارتمان، باغ و هر مال دیگری که قابل نقل و انتقال نباشد.
• حقوق و مطالبات: شامل هرگونه طلبکاری متوفی از اشخاص دیگر یا حقوقی مانند دیه، مستمری های خاص و …

همانطور که در ماده ۸۶۹ قانون مدنی و ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی تصریح شده است، اولویت پرداخت مهریه از ترکه قبل از تقسیم ارث بین ورثه است. این بدان معناست که ابتدا باید هزینه های واجب الادای متوفی (مانند کفن و دفن) پرداخت شده، سپس مهریه زوجه به عنوان یک دین ممتاز، و پس از آن سایر دیون متوفی پرداخت گردد. تنها پس از تصفیه کامل این بدهی ها، باقیمانده ترکه میان ورثه تقسیم خواهد شد.

بر اساس قوانین حقوقی ایران، مهریه زوجه به عنوان دین ممتاز، باید پیش از تقسیم ارث و سایر دیون عادی متوفی، از محل کل ترکه (اموال منقول، غیرمنقول و حقوق مالی) پرداخت شود.

مثال کاربردی برای اولویت بندی پرداخت دیون: فرض کنید یک متوفی ۱۰۰ میلیون تومان دارایی (ترکه) دارد. دیون او به شرح زیر است:

1. هزینه کفن و دفن: ۵ میلیون تومان.
2. مهریه همسر: ۴۰ میلیون تومان.
3. بدهی به بانک: ۳۰ میلیون تومان.

مراحل پرداخت:

1. ابتدا ۵ میلیون تومان بابت هزینه کفن و دفن پرداخت می شود. (باقی مانده: ۹۵ میلیون)
2. سپس ۴۰ میلیون تومان بابت مهریه همسر پرداخت می شود. (باقی مانده: ۵۵ میلیون)
3. در نهایت ۳۰ میلیون تومان بابت بدهی بانک پرداخت می شود. (باقی مانده: ۲۵ میلیون)

پس از پرداخت تمام دیون، تنها ۲۵ میلیون تومان باقی می ماند که میان ورثه تقسیم خواهد شد. این مثال نشان می دهد که چگونه مهریه دارای اولویت است.

مسئولیت ورثه

ورثه متوفی ملزم به پرداخت مهریه از اموال شخصی خود نیستند. مسئولیت پرداخت مهریه و سایر دیون متوفی، صرفاً محدود به ترکه متوفی است. به عبارت دیگر، اگر دارایی های متوفی برای پرداخت مهریه کافی نباشد، ورثه هیچ تعهدی برای تکمیل آن از جیب خود نخواهند داشت. تنها در موارد خاصی مانند تصرف در ترکه قبل از پرداخت دیون یا تعهد ضامن از سوی ورثه (که باید به صورت رسمی و قانونی باشد)، ممکن است مسئولیتی متوجه آن ها گردد. اگر ورثه قبل از تصفیه دیون، اقدام به تقسیم یا تصرف در ترکه کنند، ممکن است شخصاً مسئول پرداخت دیون متوفی تا میزان اموالی که تصرف کرده اند، شوند.

مطالبه مهریه از پدر شوهر یا سایر بستگان

بر اساس اصل کلی حقوقی، مطالبه مهریه از پدر شوهر بعد از مرگ پسرش یا سایر بستگان متوفی، امکان پذیر نیست. مهریه دینی است بر عهده شخص زوج و از ترکه او پرداخت می شود. تنها استثنائات این قاعده زمانی است که پدر شوهر (یا شخص دیگری) به صورت رسمی و قانونی پرداخت مهریه را تضمین کرده باشد (ضمانت). در غیر این صورت، ورثه دیگر (به جز همسر متوفی) یا بستگان، تعهدی برای پرداخت مهریه ندارند. حتی اگر متوفی اموالی نداشته باشد، زن نمی تواند برای دریافت مهریه به پدر شوهر یا سایر اعضای خانواده او مراجعه کند، مگر اینکه ارثی از پدر شوهر به متوفی رسیده باشد و زن بتواند از سهم الارث متوفی در آن اموال، مهریه خود را مطالبه کند.

نحوه محاسبه مهریه پس از فوت همسر

محاسبه مهریه پس از فوت همسر، به ویژه در شرایط تورمی، از اهمیت زیادی برخوردار است. نحوه محاسبه بستگی به این دارد که مهریه به چه شکلی (سکه یا وجه نقد) تعیین شده باشد.

مبنای محاسبه: نرخ روز فوت یا نرخ روز پرداخت؟

بر اساس رویه قضایی و قوانین موجود، دیون متوفی با فوت او «حال» می شود. اما در مورد مهریه، رویه بر این است که مبنای محاسبه مهریه سکه بعد از فوت شوهر یا سایر انواع مهریه، تاریخ فوت همسر است. با این حال، اگر مهریه به صورت سکه باشد، ارزش آن به نرخ روز پرداخت (و نه نرخ روز فوت) محاسبه می شود. این یعنی تعدادی سکه که در عقدنامه قید شده، با ارزش روز سکه در زمان مطالبه و اجرای حکم، پرداخت خواهد شد تا قدرت خرید زن حفظ شود. این قاعده برای سقف مهریه بعد از فوت شوهر که مشخص نیست و تمام مهریه قابل مطالبه است، بسیار حیاتی است.

فرمول محاسبه مهریه سکه

اگر مهریه به صورت تعداد مشخصی سکه (مثلاً ۱۱۰ سکه بهار آزادی) تعیین شده باشد، نحوه محاسبه مهریه بعد از فوت شوهر بسیار ساده است:

تعداد سکه × ارزش روز سکه در زمان پرداخت (یا زمان اجرای حکم) = مبلغ مهریه

برای مثال، اگر مهریه ۱۰۰ سکه باشد و در زمان مطالبه، ارزش هر سکه ۳۰ میلیون تومان باشد، مبلغ مهریه ۳,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ (سه میلیارد) تومان خواهد بود.

فرمول محاسبه مهریه وجه نقد (تعدیل بر اساس شاخص بانک مرکزی)

در صورتی که مهریه به صورت وجه نقد (مثلاً ۱۰۰ هزار تومان در سال ۱۳۶۰) تعیین شده باشد، برای حفظ ارزش واقعی آن، مبلغ مهریه بر اساس شاخص بانک مرکزی تعدیل می شود. این تعدیل به این صورت است که قدرت خرید مبلغ مهریه در زمان عقد، به زمان فوت یا مطالبه، برگردانده می شود. فرمول کلی محاسبه تعدیل به شرح زیر است:

مبلغ مهریه عندالمطالبه × (شاخص سال فوت یا مطالبه / شاخص سال وقوع عقد) = مبلغ مهریه تعدیل شده

برای انجام این محاسبه به صورت دقیق و گام به گام، باید:

1. شاخص سال وقوع عقد را از سایت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران دریافت کنید.
2. شاخص سال فوت یا سالی که مطالبه مهریه انجام می شود را نیز از همان مرجع استخراج کنید.
3. با قرار دادن این مقادیر در فرمول بالا، مبلغ تعدیل شده مهریه به دست می آید.

توجه داشته باشید که این تعدیل برای مهریه هایی که تا سقف ۱۱۰ سکه هستند و به صورت وجه نقد تعیین شده اند، اعمال می شود. برای مبالغ بیشتر از ۱۱۰ سکه، تنها تا این سقف مشمول تعدیل می شوند، مگر اینکه زوج مالی برای پرداخت کل سکه ها داشته باشد.

مراحل قانونی مطالبه مهریه بعد از فوت شوهر

مطالبه مهریه پس از فوت همسر، فرآیندی حقوقی است که می تواند از دو مسیر اصلی اجرای ثبت یا دادگاه خانواده پیگیری شود. انتخاب هر یک از این روش ها بستگی به شرایط پرونده و وجود اموال ثبتی متوفی دارد.

الف) مطالبه از طریق اجرای ثبت اسناد رسمی

سند ازدواج به عنوان یک سند رسمی، قابلیت اجرایی مستقیم دارد. بنابراین، زوجه می تواند برای مطالبه مهریه خود، بدون نیاز به مراجعه اولیه به دادگاه، از طریق اجرای ثبت اسناد رسمی اقدام نماید.

مزایا:

• سرعت عمل: معمولاً فرآیند اجرای ثبت سریع تر از فرآیند دادگاهی است.
• عدم نیاز به اثبات اصل دین: از آنجا که مهریه در سند رسمی ثبت شده، نیازی به اثبات اصل بدهی نیست و صرفاً به اجرا گذاشته می شود.

مدارک لازم:

• سند رسمی ازدواج (یا رونوشت برابر اصل آن).
• شناسنامه و کارت ملی زن.
• گواهی فوت همسر (صادره از اداره ثبت احوال).
• گواهی حصر وراثت (جهت شناسایی ورثه متوفی).

مراحل:

1. مراجعه به دفترخانه: زن باید با مدارک فوق به دفترخانه ازدواجی که عقد در آن جاری شده است، مراجعه کند.
2. صدور اجرائیه: سردفتر، با بررسی مدارک، اجرائیه پرداخت مهریه را صادر می کند.
3. ابلاغ به ورثه: اجرائیه به ورثه متوفی ابلاغ می شود و به آن ها ۱۰ روز فرصت داده می شود تا نسبت به پرداخت مهریه اقدام کنند.
4. توقیف اموال ثبتی: در صورت عدم پرداخت در مهلت مقرر، زن می تواند تقاضای توقیف اموال ثبتی متوفی (مانند ملک یا خودرو که به نام او ثبت شده است) را از اداره ثبت نماید.

چالش ها:

اصلی ترین چالش این روش، عدم وجود اموال ثبتی به نام متوفی است. اگر متوفی هیچ مال ثبتی نداشته باشد یا اموال او برای پرداخت کل مهریه کافی نباشد، اجرای ثبت نمی تواند اقدام مؤثری انجام دهد و در این صورت، زن باید از طریق دادگاه پیگیری کند.

ب) مطالبه از طریق دادگاه خانواده

در برخی موارد، مطالبه مهریه بعد از فوت شوهر از طریق دادگاه خانواده ضروری می شود.

موارد لزوم مراجعه:

• عدم وجود اموال ثبتی: اگر متوفی اموال ثبتی به نام خود نداشته باشد و اجرای ثبت نتواند اقدامی کند.
• ازدواج موقت ثبت نشده: در ازدواج موقت (صیغه) که به صورت رسمی ثبت نشده است، امکان صدور اجرائیه از طریق ثبت وجود ندارد و باید از دادگاه اقدام شود.
• اختلافات پیچیده: در صورتی که اختلافات حقوقی پیچیده ای در خصوص مالکیت اموال، میزان ترکه یا هویت ورثه وجود داشته باشد.
• ابطال معاملات صوری: اگر زوج قبل از فوت، اقدام به ابطال اموال برای فرار از مهریه بعد از فوت کرده باشد، این دعاوی باید در دادگاه مطرح شوند.

طرفین دعوا:

• زوجه (خواهان): زن متوفی که مهریه را مطالبه می کند.
• ورثه متوفی (خواندگان): تمامی ورثه قانونی متوفی، از جمله فرزندان، پدر و مادر، و حتی همسران دیگر (در صورت تعدد زوجات)، به عنوان خوانده دعوا باید معرفی شوند.

مدارک لازم:

علاوه بر مدارک ذکر شده برای اجرای ثبت، مدارک زیر نیز لازم است:

• دادخواست حقوقی مطالبه مهریه (با رعایت فرمت قانونی).
• کپی برابر اصل شده تمامی مدارک هویتی و ازدواج.

نمونه دادخواست مطالبه مهریه از ترکه متوفی:

ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهر]

با سلام و احترام،

به استحضار می رساند:

اینجانبه [نام و نام خانوادگی خواهان]، فرزند [نام پدر خواهان]، به شماره ملی [شماره ملی خواهان] و به موجب سند ازدواج شماره [شماره سند ازدواج] مورخ [تاریخ وقوع عقد] صادره از دفترخانه [شماره دفترخانه] [محل دفترخانه] با شادروان آقای [نام و نام خانوادگی متوفی]، فرزند [نام پدر متوفی]، به شماره ملی [شماره ملی متوفی] عقد دائم نموده ام. همسر بنده، به شرح گواهی فوت پیوست شده، در تاریخ [تاریخ فوت] فوت نموده و ورثه قانونی ایشان، خواندگان محترم دعوا هستند.

با عنایت به اینکه مهریه اینجانبه به میزان [میزان مهریه مثلاً ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی] در سند ازدواج قید گردیده و تاکنون هیچ قسمتی از آن پرداخت نشده است و نیز با توجه به اینکه اجرای مهریه از طریق اداره ثبت اسناد رسمی به دلیل [مثلاً: عدم وجود اموال ثبتی کافی یا عدم ثبت ازدواج موقت] نتیجه ای در بر نداشته است، لذا تقاضای صدور حکم بر محکومیت خواندگان (به عنوان ورثه متوفی) به پرداخت مهریه اینجانبه از محل ترکه باقی مانده از شادروان آقای [نام متوفی]، به نرخ روز، مورد استدعاست.

دلایل و مستندات:

1. سند رسمی ازدواج.
2. گواهی فوت متوفی.
3. گواهی حصر وراثت.
4. شناسنامه و کارت ملی خواهان.

با تقدیم احترام و تشکر،

[امضا و تاریخ]

حقوق دیگر زن بعد از فوت همسر (تفاوت با مهریه)

علاوه بر مهریه، زن پس از فوت همسر دارای حقوق مالی دیگری نیز هست که هرچند با مهریه تفاوت ماهوی دارند، اما در چارچوب کلی حقوق خانواده و ارث مطرح می شوند.

سهم الارث زن

سهم الارث زن از همسر متوفی خود، یکی از مهم ترین حقوق مالی اوست که مستقل از مهریه است. بر اساس ماده ۹۱۳ قانون مدنی، میزان سهم الارث زن به شرح زیر است:

• در صورت داشتن فرزند: اگر متوفی دارای فرزند (چه از این همسر و چه از همسران قبلی) باشد، سهم زن یک هشتم (۱/۸) از کل ترکه (اعم از اموال منقول و غیرمنقول) است.
• در صورت نداشتن فرزند: اگر متوفی فرزندی نداشته باشد، سهم زن یک چهارم (۱/۴) از کل ترکه است.

این نکته حائز اهمیت است که دریافت مهریه، مانع از دریافت سهم الارث زن نمی شود و زن می تواند هر دو حق را به صورت جداگانه مطالبه و دریافت کند. این قاعده تنها برای همسران دائم صادق است و مهریه زن صیغه ای بعد از فوت شوهر به او تعلق می گیرد، اما حق ارث ندارد.

اجرت المثل ایام زوجیت

در صورتی که زن در طول زندگی مشترک، کارهایی را در منزل انجام داده باشد که شرعاً بر عهده او نبوده و با دستور شوهر و بدون قصد تبرع (رایگان انجام دادن) صورت گرفته باشد، می تواند پس از فوت همسر، اجرت المثل ایام زوجیت خود را مطالبه کند. این حق نیز باید از ترکه متوفی پرداخت شود و برای اثبات آن نیاز به شواهد و مدارک کافی در دادگاه است.

نفقه ایام عده

پس از فوت همسر، زن باید عده وفات نگه دارد که مدت آن ۴ ماه و ۱۰ روز است. در طول این مدت، زن مستحق دریافت نفقه است، مشروط بر آنکه در این مدت ازدواج نکرده باشد. نفقه ایام عده وفات نیز از ترکه متوفی پرداخت می شود و در صورت عدم کفایت ترکه، مسئولیتی بر عهده ورثه نیست.

استرداد جهیزیه

جهیزیه، اموالی است که زن هنگام ازدواج به منزل همسر خود می آورد. این اموال، مالکیتش متعلق به زن است و او حق دارد پس از فوت همسر، آن را مسترد کند. برای اثبات مالکیت جهیزیه، ارائه فاکتور خرید، سیاهه جهیزیه (لیست اموالی که در ابتدای زندگی مشترک با امضای مرد به ثبت رسیده) یا شهادت شهود ضروری است. این حق نیز کاملاً مستقل از مهریه و ارث است.

مستمری بازنشستگی

اگر همسر متوفی دارای حقوق بازنشستگی یا از کارافتادگی بوده باشد، در صورت احراز شرایط قانونی، بخشی از این مستمری می تواند به همسر و فرزندان متوفی (و گاهی والدین) تعلق گیرد. این مستمری تحت قوانین خاص تامین اجتماعی یا سایر صندوق های بازنشستگی پرداخت می شود و ماهیت آن با مهریه و ارث متفاوت است.

سناریوهای خاص و ابهامات رایج

در رویارویی با فوت همسر و مطالبه مهریه، ممکن است شرایط و ابهامات خاصی پیش آید که نیازمند بررسی دقیق تر قوانین است.

مهریه زن دوم یا همسران متعدد

اگر متوفی دارای دو یا چند همسر (دائم یا موقت) باشد، تمامی آن ها حق مطالبه مهریه خود را دارند. از نظر قانونی، هیچ یک از مهریه زن دوم بعد از فوت شوهر یا سایر همسران، بر دیگری ارجحیت ندارد. اگر ترکه متوفی برای پرداخت کامل مهریه تمامی همسران کفایت کند، هر یک از آن ها تمام مهریه خود را دریافت خواهند کرد. اما اگر ترکه کافی نباشد، اموال موجود به نسبت میزان مهریه هر یک از زوجات، میان آن ها تقسیم خواهد شد. برای مثال، اگر مهریه یکی ۱۰۰ سکه و دیگری ۲۰۰ سکه باشد و ترکه فقط معادل ۱۵۰ سکه باشد، هر کدام به نسبت مهریه خود از آن ۱۵۰ سکه بهره مند می شوند.

مهریه زن صیغه ای (عقد موقت)

مهریه زن صیغه ای بعد از فوت شوهر یا مهریه در عقد موقت بعد از فوت، کاملاً قابل مطالبه است. در عقد موقت، مهریه باید در زمان عقد تعیین شود و عدم تعیین مهریه، باعث بطلان عقد موقت است. برخلاف عقد دائم، در عقد موقت نزدیکی شرط تعلق مهریه نیست؛ بلکه صرف وقوع عقد و تعیین مهریه، حق مطالبه را ایجاد می کند. البته همانطور که ذکر شد، همسر موقت از متوفی ارث نمی برد و تنها حق مطالبه مهریه را دارد.

وصول مهریه از دیه متوفی

در صورتی که فوت همسر بر اثر حادثه ای باشد و دیه ای به ورثه تعلق گیرد، وصول مهریه از دیه متوفی نیز ممکن است. دیه جزو ترکه متوفی محسوب نمی شود؛ با این حال، با رای وحدت رویه شماره ۷۰۸ مورخ ۸۷/۱۰/۲۴ هیأت عمومی دیوان عالی کشور، طلبکاران (از جمله زوجه بابت مهریه) می توانند مطالبات خود را از دیه متوفی نیز دریافت کنند. برای این کار، زن باید به دادگاه مراجعه کرده و با ارائه دلایل، حکم توقیف سهم دیه ورثه را به میزان مهریه خود از دادگاه بگیرد. این یک راهکار مهم در مواردی است که متوفی اموال دیگری برای پرداخت مهریه ندارد.

تأثیر وصیت نامه متوفی بر مهریه

متوفی تنها می تواند تا یک سوم (ثلث) اموال خود را وصیت کند. این وصیت نامه، پس از پرداخت تمامی دیون و واجبات مالی (که مهریه نیز جزء آن هاست) و پس از کسر هزینه های کفن و دفن، از باقیمانده ترکه اعتبار پیدا می کند. بنابراین، مهریه زن، بر وصیت نامه متوفی اولویت دارد و وصیت نمی تواند مانع از پرداخت کامل مهریه شود، حتی اگر متوفی تمام اموال خود را به شخص دیگری وصیت کرده باشد.

انتقال صوری اموال توسط شوهر قبل از فوت

گاهی ممکن است مرد برای فرار از پرداخت مهریه، پیش از فوت خود، اموالش را به نام دیگران (فرزندان، بستگان یا حتی همسر دیگر) منتقل کند. اگر ثابت شود که این انتقال اموال، به قصد فرار از دین (مهریه) بوده است، زن می تواند با طرح دعوا در دادگاه، ابطال آن معامله را مطالبه کند. این امر نیاز به اثبات قصد فرار از دین و صوری بودن معامله دارد که معمولاً فرآیندی پیچیده است و به کمک وکیل مجرب نیاز دارد. در صورت ابطال معامله، اموال به ترکه بازگشته و مهریه از آن محل پرداخت می شود.

فوت زن (زوجه) قبل از دریافت مهریه

یکی از نکات ظریف حقوقی، وضعیت مهریه در صورت فوت زن قبل از دریافت مهریه است. بر اساس قوانین، مهریه حق مالی زن است و به محض عقد به مالکیت او در می آید. بنابراین، اگر زن پیش از دریافت مهریه خود فوت کند، حق مطالبه مهریه به ورثه زن (پدر و مادر، فرزندان، شوهر) منتقل می شود و آن ها می توانند آن را از شوهر متوفی یا ورثه او (در صورت فوت شوهر بعد از زن) مطالبه کنند. این مورد، در واقع برعکس حالتی است که شوهر فوت کند و زن در قید حیات باشد.

جمع بندی و نتیجه گیری

در نهایت، تأکید مجدد بر این نکته ضروری است که آیا بعد از فوت همسر مهریه تعلق میگیرد؟ پاسخ قاطعانه و بدون ابهام، «بله» است. مهریه یکی از حقوق مالی مسلم و ممتاز زن است که با وقوع عقد نکاح به مالکیت او در می آید و با فوت همسر نه تنها ساقط نمی شود، بلکه به صورت دین حال و واجب الپرداخت از ترکه متوفی تلقی می گردد. مهریه زن بعد از فوت شوهر، بدون محدودیت در سقف و بدون تأثیر از وقوع یا عدم وقوع نزدیکی، قابل مطالبه است و حتی مهریه زن صیغه ای بعد از فوت شوهر نیز از این قاعده مستثنی نیست.

نکات کلیدی این بررسی جامع شامل موارد زیر است:

• مهریه به عنوان یک دین ممتاز، بر سایر دیون متوفی و حق ارث ورثه ارجحیت دارد و ابتدا باید از ترکه میت پرداخت شود.
• مسئولیت پرداخت مهریه صرفاً بر عهده ترکه متوفی است و ورثه هیچ گونه تعهدی برای پرداخت آن از اموال شخصی خود ندارند.
• محاسبه مهریه سکه به نرخ روز پرداخت یا اجرای حکم، و مهریه وجه نقد با تعدیل بر اساس شاخص بانک مرکزی انجام می شود.
• مسیرهای قانونی مطالبه مهریه شامل اجرای ثبت اسناد رسمی و دادگاه خانواده است که هر یک شرایط و الزامات خاص خود را دارد.
• زن علاوه بر مهریه، از حقوق دیگری مانند سهم الارث، اجرت المثل، نفقه ایام عده و استرداد جهیزیه نیز برخوردار است.
• سناریوهای خاصی مانند مطالبه از دیه متوفی، ابطال معاملات صوری به قصد فرار از دین، و وضعیت مهریه در صورت تعدد زوجات، همگی تحت پوشش قوانین مشخصی قرار می گیرند.

پیچیدگی های مراحل قانونی مطالبه مهریه از ورثه، لزوم مشاوره حقوقی تخصصی را برجسته می سازد. در این مسیر، یک وکیل مجرب می تواند با شناسایی دقیق اموال متوفی، راهنمایی در جمع آوری مدارک لازم برای مهریه بعد از فوت شوهر، تنظیم نمونه دادخواست مطالبه مهریه بعد از فوت همسر و پیگیری دقیق پرونده در مراجع قضایی و ثبتی، نقش حیاتی ایفا کند. اقدام به موقع و کسب آگاهی کافی، تضمین کننده احقاق حقوق مالی زوجه و اجرای صحیح قانون در امور ارث و دیون متوفی خواهد بود.