روند اجرا گذاشتن مهریه
مطالبه مهریه، که حق قانونی و شرعی زن است، می تواند فرآیندی پیچیده و زمان بر باشد. آشنایی کامل با <روند اجرا گذاشتن مهریه> در سال ۱۴۰۳/۱۴۰۴ برای زوجین از اهمیت بالایی برخوردار است تا بتوانند تصمیمات آگاهانه اتخاذ کرده و از حقوق خود به نحو صحیح دفاع کنند. این فرآیند از دو طریق اصلی، یعنی اداره ثبت اسناد و املاک و دادگاه خانواده، قابل پیگیری است که هر یک مراحل، هزینه ها و پیامدهای خاص خود را دارد.
۱. مهریه چیست؟ آشنایی با انواع و خصوصیات آن
مهریه به مالی اطلاق می شود که هنگام عقد ازدواج، مرد متعهد به پرداخت آن به زن می شود. این حق مالی، با وقوع عقد نکاح، به مالکیت زن درمی آید و او هر زمان که بخواهد، می تواند آن را مطالبه کند. این حق، از جمله حقوق مالی زن در عقد ازدواج دائم و موقت محسوب می شود و باید دارای شرایط قانونی معینی باشد. درک ماهیت و انواع مهریه، نخستین گام در آشنایی با روند مطالبه آن است.
۱.۱. تعریف حقوقی مهریه و ماهیت دین بودن آن
از منظر حقوقی، مهریه یک <دین مسلم و حال> بر ذمه زوج است. این بدان معناست که مرد مکلف به پرداخت آن است و زن، به عنوان صاحب این حق، می تواند آن را از او مطالبه کند. این دین، به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، بر عهده مرد قرار می گیرد و با فوت یکی از زوجین نیز ساقط نمی شود. در واقع، مهریه یکی از ارکان مهم عقد ازدواج در قوانین مدنی ایران است که حمایت از حقوق مالی زن را در نظر دارد.
۱.۲. انواع مهریه بر اساس شرایط مطالبه
مهریه بر اساس چگونگی مطالبه به دو دسته اصلی تقسیم می شود که هر یک شرایط قانونی متفاوتی دارند و در روند اجرا گذاشتن مهریه نقش تعیین کننده ای ایفا می کنند. شناخت این تفاوت ها برای انتخاب مسیر حقوقی صحیح و مؤثر، امری ضروری است.
۱.۲.۱. مهریه عندالمطالبه: ویژگی ها، تفاوت ها و چالش ها
مهریه عندالمطالبه به مهریه ای گفته می شود که زن <به محض وقوع عقد> و در هر زمان که اراده کند، حق مطالبه و دریافت آن را دارد. در این نوع مهریه، نیازی به اثبات توانایی مالی زوج نیست و او مکلف به پرداخت آن است. ضمانت اجرای قانونی برای این نوع مهریه، از جمله امکان جلب و توقیف اموال، تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی پیش بینی شده است. چالش اصلی در این نوع مهریه، عدم توانایی مالی زوج برای پرداخت یکجا و در نتیجه، درخواست اعسار و تقسیط مهریه از سوی اوست که می تواند فرآیند وصول را طولانی کند. این نوع مهریه رایج ترین شکل مهریه در ایران است.
۱.۲.۲. مهریه عندالاستطاعه: تعریف، شرایط مطالبه، تفاوت ها
مهریه عندالاستطاعه نوعی از مهریه است که مطالبه و دریافت آن <مشروط به اثبات توانایی مالی زوج> از سوی زوجه است. در این حالت، زن باید در دادگاه ثابت کند که مرد تمکن مالی برای پرداخت مهریه را دارد. تفاوت عمده آن با عندالمطالبه در این است که در مهریه عندالاستطاعه، امکان صدور حکم جلب و ممنوع الخروجی برای زوج وجود ندارد و صرفاً از طریق توقیف اموالی که توانایی مالی او را نشان دهد، قابل وصول است. این امر، فرآیند مطالبه را برای زن پیچیده تر می کند و بار اثبات توانایی مالی زوج را بر عهده زوجه قرار می دهد. همچنین، در صورت عدم اثبات تمکن مالی، مهریه تا زمان حصول استطاعت، معلق باقی می ماند.
۱.۳. چه مواردی مهریه محسوب می شوند؟
مهریه می تواند شامل هر مالی باشد که ارزش اقتصادی و قابلیت تملک داشته باشد و معین و معلوم باشد. متداول ترین انواع مهریه عبارتند از سکه بهار آزادی (اعم از تمام، نیم یا ربع سکه)، وجه نقد، املاک (مسکونی، تجاری، زمین) و طلا (اعم از طلای ساخته شده یا خام). گاهی اوقات، انجام کاری مشخص یا تعهد به انتقال مال معین نیز می تواند به عنوان مهریه تعیین شود. ضروری است که مهریه در سند ازدواج به صورت دقیق و با جزئیات کامل (مانند پلاک ثبتی ملک، مشخصات دقیق خودرو یا تعداد سکه) قید شود تا در زمان مطالبه، ابهامی وجود نداشته باشد و قابلیت اجرای آن تضمین گردد. همچنین، مهریه باید مشروع بوده و مالیت داشته باشد.
۱.۴. مهریه در موارد خاص
شرایط خاصی وجود دارند که می توانند بر میزان و نحوه مطالبه مهریه تأثیر بگذارند. آگاهی از این موارد برای هر دو طرفین ضروری است تا از حقوق خود آگاه باشند و از بروز مشکلات قانونی پیشگیری کنند.
۱.۴.۱. مهریه زن باکره در دوران عقد
اگر طلاق در دوران عقد و <پیش از وقوع نزدیکی> صورت پذیرد، مهریه زن باکره نصف خواهد شد. این حکم قانونی به منظور تعدیل حقوق طرفین در شرایطی است که زندگی مشترک به طور کامل آغاز نشده است. اثبات باکره بودن زن از طریق پزشکی قانونی صورت می گیرد و در صورت عدم اثبات، زن مستحق دریافت تمام مهریه خواهد بود. این وضعیت در صورت فوت زوج یا فسخ نکاح قبل از نزدیکی نیز حاکم است.
۱.۴.۲. مهریه در عقد موقت
در <عقد موقت (صیغه)> نیز مهریه یک رکن اساسی است و عدم تعیین آن موجب بطلان عقد می شود. مهریه در عقد موقت نیز عندالمطالبه است، اما برای اجرای ثبت آن، نیازمند سند رسمی عقد موقت است. در صورت نبود سند رسمی، مطالبه مهریه صرفاً از طریق دادگاه خانواده امکان پذیر خواهد بود. لازم به ذکر است که در عقد موقت، در صورت عدم نزدیکی تا پایان مدت عقد، زن مستحق دریافت مهریه کامل است و نصف نمی شود، مگر اینکه خود زن مدت را بذل کرده باشد.
۱.۴.۳. مهریه پس از فوت زوج یا فسخ نکاح
در صورت <فوت زوج>، مهریه زن از ماترک (اموال به جا مانده) مرد قابل وصول است و ورثه تکلیفی برای پرداخت مهریه از اموال شخصی خود ندارند. به عبارت دیگر، مهریه متوفی جزو دیون ممتازه محسوب می شود و قبل از تقسیم ارث بین ورثه، باید از اموال به جا مانده پرداخت شود. اگر نکاح به دلایلی غیر از طلاق (مانند فسخ نکاح) منحل شود، اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد، مهریه به زن تعلق نمی گیرد یا در مواردی خاص، نصف می شود (مانند تدلیس) و اگر نزدیکی واقع شده باشد، زن مستحق تمام مهریه خواهد بود.
۲. پیش نیازهای شروع روند اجرا گذاشتن مهریه
قبل از آغاز هرگونه اقدام برای مطالبه مهریه، لازم است که زوجه یا وکیل او از آمادگی های لازم برخوردار باشند. این پیش نیازها شامل جمع آوری مدارک و شناخت وضعیت مالی زوج است که در سرعت و اثربخشی فرآیند بسیار مؤثر خواهد بود. آماده سازی دقیق در این مرحله می تواند از اتلاف وقت و انرژی در مراحل بعدی جلوگیری کند.
۲.۱. مدارک لازم و ضروری برای مطالبه مهریه
تهیه مدارک کامل و دقیق، گام نخست و اساسی در فرآیند اجرا گذاشتن مهریه است. این مدارک باید به صورت کامل و آماده به مراجع ذی صلاح ارائه شوند تا پرونده بدون نقص پیش برود:
- اصل سند ازدواج یا رونوشت معتبر آن از دفترخانه مربوطه. در صورت عدم دسترسی به اصل سند، رونوشت از دفترخانه محل ثبت عقد، جایگزین قانونی است.
- مدارک هویتی زوجه شامل شناسنامه و کارت ملی (اصل و کپی). این مدارک برای احراز هویت خواهان ضروری هستند.
- ثبت نام در سامانه ثنا جهت ابلاغ های الکترونیکی قضایی. تمامی ابلاغ ها و مکاتبات قضایی از طریق این سامانه صورت می گیرد و داشتن حساب کاربری فعال ضروری است.
- در صورت امکان، <مدارک اثبات اموال زوج> (مانند کپی اسناد مالکیت ملک، خودرو، شماره حساب های بانکی، سهام، فیش حقوقی یا حکم کارگزینی) که می تواند در تسریع روند توقیف اموال بسیار مفید باشد. هرگونه اطلاعات دقیق از دارایی های زوج، پیگیری پرونده را آسان تر می کند.
۲.۲. درک وضعیت مالی زوج: اهمیت شناخت اموال و دارایی ها
شناخت دقیق از اموال و دارایی های زوج، پیش از شروع فرآیند اجرا، از اهمیت حیاتی برخوردار است. این اطلاعات شامل اموال منقول (مانند خودرو، موجودی حساب بانکی، سهام، حقوق و مزایا) و غیرمنقول (مانند ملک، زمین، سهم الارث) می شود. هرچه زوجه اطلاعات دقیق تری از اموال زوج داشته باشد، سرعت توقیف و وصول مهریه افزایش می یابد. در صورت عدم آگاهی کامل، مراجع قضایی و ثبتی می توانند از نهادهای ذی صلاح مانند بانک مرکزی، اداره راهور و اداره ثبت اسناد، استعلام های لازم را اخذ کنند. این اقدام، به ویژه در موارد مهریه عندالمطالبه که امکان توقیف فوری اموال وجود دارد، نقش کلیدی ایفا می کند تا از فرصت انتقال صوری اموال توسط زوج جلوگیری شود و حق زن تضییع نگردد.
۲.۳. مهریه و رابطه آن با طلاق
مطالبه مهریه لزوماً به معنای درخواست طلاق نیست. زن می تواند <بدون نیاز به طلاق> و حتی در حین زندگی مشترک، مهریه خود را مطالبه کند. این حق، یک حق مالی مستقل است که به محض جاری شدن عقد نکاح، برای زن ثابت می شود و هیچ ارتباطی به ادامه زندگی مشترک یا تمکین ندارد. پس از طلاق نیز، زن همچنان حق مطالبه مهریه را دارد، مگر اینکه آن را به صورت رسمی و با قصد اسقاط حق (ابراء) بخشیده باشد. در طلاق توافقی، معمولاً مهریه نیز به صورت توافقی تعیین تکلیف می شود، که می تواند شامل بخشش کلی یا جزئی مهریه یا تقسیط آن باشد. توافق بر سر مهریه در طلاق توافقی، نقش کلیدی در سرعت و سهولت فرآیند جدایی دارد.
۲.۴. نقش وکیل متخصص مهریه
فرآیند اجرا گذاشتن مهریه، به دلیل پیچیدگی های حقوقی و اداری، نیازمند دانش و تجربه خاصی است. یک <وکیل متخصص مهریه> می تواند در تمامی مراحل، از جمع آوری مدارک و تنظیم دادخواست گرفته تا پیگیری در مراجع ثبتی و قضایی، به زوجه کمک کند. مزایای استفاده از وکیل شامل تسریع در روند توقیف اموال، آگاهی کامل از رویه های قانونی و حقوقی جاری، دفاع مؤثر در پرونده های اعسار، و جلوگیری از تضییع حقوق موکل است. وکیل با شناخت دقیق از قوانین و رویه ها، می تواند بهترین و مؤثرترین مسیر قانونی را برای وصول مهریه انتخاب کند و به حصول نتیجه مطلوب در کوتاه ترین زمان ممکن منجر شود.
۳. روش اول: اجرا گذاشتن مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک
مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک، معمولاً روشی سریع تر و کم هزینه تر در مقایسه با دادگاه است، به خصوص زمانی که <سند ازدواج رسمی> باشد و زوجه از محل دفترخانه ثبت اطلاع داشته باشد. این روش مراحل مشخصی را شامل می شود که در ادامه به تفصیل توضیح داده خواهد شد.
۳.۱. گام اول: مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج
اولین گام در این روش، مراجعه زوجه یا وکیل او به <دفترخانه ازدواجی> است که عقد نکاح در آن به صورت رسمی ثبت شده است. در این مرحله، باید درخواست صدور اجراییه مهریه ارائه شود. زوجه می تواند برای تمامی مبلغ مهریه یا بخشی از آن درخواست اجراییه کند. هزینه های اندکی در دفترخانه بابت صدور اجراییه دریافت می شود که معمولاً شامل هزینه کپی مدارک و تکمیل فرم های مربوطه است. لازم به ذکر است که این مراجعه باید به همان دفترخانه اصلی صورت گیرد و امکان مراجعه به دفترخانه ای دیگر در شهری متفاوت وجود ندارد، حتی اگر زوجه در حال حاضر در شهر دیگری اقامت داشته باشد.
۳.۲. گام دوم: پیگیری در اداره اجرای ثبت اسناد و املاک
پس از صدور اجراییه توسط دفترخانه و ارسال آن به اداره ثبت، مرحله بعدی پیگیری در اداره اجرای ثبت اسناد و املاک است. در این اداره، پرونده اجرایی تشکیل شده و شماره بایگانی به آن اختصاص می یابد تا زوجه بتواند سیر پرونده را پیگیری کند.
۳.۲.۱. درخواست توقیف اموال
مهم ترین بخش این مرحله، <درخواست توقیف اموال زوج> است. زوجه می تواند اموال منقول (مانند خودرو، موجودی حساب بانکی، سهام، حقوق و مزایا) و غیرمنقول (مانند ملک و زمین) را که از آن ها اطلاع دارد، معرفی کند. در صورتی که زوجه از دارایی های زوج اطلاع دقیقی نداشته باشد، می تواند درخواست <استعلام از مراجع ذی صلاح> نظیر بانک مرکزی، اداره راهور، اداره ثبت اسناد و املاک، و اداره ثبت احوال را مطرح کند تا اموال پنهان شده شناسایی و توقیف شوند. این استعلام ها نقش حیاتی در کشف اموال زوج دارند.
مهم است بدانید که <مستثنیات دین>، طبق ماده ۲۴ قانون محکومیت های مالی، اموالی هستند که حتی با وجود بدهی، قابل توقیف نیستند. این موارد شامل منزل مسکونی در شأن محکوم علیه، اثاثیه ضروری زندگی، آذوقه مورد نیاز، کتب و ابزار علمی، وسایل و ابزار کار برای امرار معاش، تلفن ضروری و مبلغ ودیعه اجاره مسکن می شود و دادگاه به اعتراض زوج در این خصوص رسیدگی می کند.
۳.۲.۲. درخواست ممنوع الخروجی زوج
یکی دیگر از اقدامات مؤثر در اداره ثبت، درخواست <ممنوع الخروجی زوج> است. این اقدام می تواند اهرم فشار مؤثری برای پرداخت مهریه باشد، چرا که محدودیت هایی را برای سفر و فعالیت های بین المللی زوج ایجاد می کند. ممنوع الخروجی از طریق ثبت، شرایط و ضوابط خاص خود را دارد و معمولاً سریع تر از دادگاه انجام می شود. این ممنوعیت می تواند برای کل مبلغ مهریه باشد، حتی برای سکه های مازاد بر ۱۱۰ عدد، اگرچه حکم جلب فقط تا ۱۱۰ سکه است و این تمایز بسیار مهم است.
۳.۲.۳. ابلاغ اجراییه
اجراییه صادر شده به زوج ابلاغ می شود. اهمیت دارد که نشانی صحیح زوج اعلام گردد تا ابلاغ به درستی انجام شود. حتی اگر او نقل مکان کرده باشد، ابلاغ به نشانی مندرج در عقدنامه و از طریق سامانه ثنا کفایت می کند. پس از ابلاغ، زوج معمولاً <ده روز مهلت> دارد تا مهریه را پرداخت یا ترتیب پرداخت آن را بدهد. در صورت عدم پاسخگویی یا پرداخت، اقدامات بعدی برای توقیف و وصول مهریه آغاز می شود.
۳.۳. روند پس از توقیف: ارزیابی، مزایده و وصول مهریه
در صورتی که زوج در مهلت مقرر مهریه را پرداخت نکند و اموال وی توقیف شود، این اموال توسط کارشناس رسمی دادگستری <ارزیابی> می شوند تا ارزش واقعی آن ها مشخص گردد. سپس، در صورت لزوم و با رعایت تشریفات قانونی (مانند انتشار آگهی)، به مزایده گذاشته شده و از محل فروش آن ها، مهریه زوجه وصول می شود. در تمام این مراحل، امکان اعتراض زوج به ارزیابی یا توقیف اموال وجود دارد، به ویژه اگر اموال توقیف شده جزء مستثنیات دین باشند یا ارزش گذاری آن ها مورد مناقشه قرار گیرد. اداره ثبت پس از کسر نیم عشر دولتی، مابقی وجه را به زوجه پرداخت می کند.
۳.۴. هزینه های روش ثبت
یکی از مزایای اصلی روش ثبت، <هزینه کمتر> آن نسبت به روش دادگاه است. هزینه های اصلی شامل هزینه صدور اجراییه در دفترخانه (که معمولاً بین پانصد هزار تا دو میلیون تومان است) و <نیم عشر دولتی> (یک بیستم مبلغ مهریه) است که تنها پس از وصول مهریه از محل اموال توقیف شده، از آن کسر می گردد. در واقع، زوجه در ابتدای امر هزینه دادرسی سنگینی پرداخت نمی کند، که این امر برای بسیاری از زنان از نظر مالی تسهیل کننده است.
۳.۵. مزایا و معایب روش ثبت
روش ثبت دارای مزایا و معایبی است که باید قبل از انتخاب، مورد توجه قرار گیرد تا بهترین تصمیم حقوقی اتخاذ شود:
- مزایا: سرعت بالاتر در توقیف اموال (به ویژه اگر زوجه از اموال اطلاع داشته باشد و بتواند آن ها را معرفی کند)، هزینه اولیه کمتر برای زوجه، عدم نیاز به تشکیل جلسات متعدد دادگاه و صدور حکم اولیه. امکان ممنوع الخروجی برای کل مهریه نیز از مزایای این روش است.
- معایب: اگر زوج به سرعت اموال خود را منتقل کند، ممکن است زوجه فرصت توقیف را از دست بدهد. همچنین، اداره ثبت مستقیماً امکان صدور حکم جلب را ندارد و در صورت عدم کشف مال، زوجه باید به دادگاه مراجعه کند که فرآیند را طولانی می کند. علاوه بر این، در مورد مهریه عندالاستطاعه، اداره ثبت صلاحیت رسیدگی ندارد.
۴. روش دوم: مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده
در شرایطی که امکان مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک وجود نداشته باشد (مانند عقد موقت بدون سند رسمی) یا زوجه خود این روش را ترجیح دهد (مانند مواردی که نیاز به حکم جلب وجود دارد)، دادگاه خانواده مرجع رسیدگی خواهد بود. این روش نیز مراحل مشخص و هزینه های خاص خود را دارد و پیچیدگی های بیشتری نسبت به روش ثبت دارد.
۴.۱. گام اول: اخذ گواهی از اداره اجرای ثبت (در صورت نیاز)
در گذشته، زوجه برای مطالبه مهریه از دادگاه، ملزم به اخذ گواهی عدم حصول نتیجه از اداره اجرای ثبت بود. با بخشنامه اخیر قوه قضاییه (مورخ ۲۴ مهر ۱۴۰۳)، این <الزام برداشته شده> است و زوجه می تواند مستقیماً به دادگاه مراجعه کند. با این حال، در مواردی که زوجه قبلاً از طریق ثبت اقدام کرده و نتیجه ای نگرفته باشد، ارائه این گواهی به دادگاه، می تواند به روشن شدن وضعیت پرونده و سرعت بخشیدن به رسیدگی کمک کند.
۴.۲. گام دوم: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
برای شروع فرآیند در دادگاه، زوجه یا وکیل او باید با مراجعه به <دفاتر خدمات الکترونیک قضایی>، دادخواست مطالبه مهریه را ثبت کند. دو درخواست اصلی در این مرحله قابل طرح است که هر یک نقش ویژه ای در پیگیری پرونده دارند:
- دادخواست مطالبه مهریه: این درخواست، آغازگر فرآیند قضایی برای صدور حکم پرداخت مهریه است. در این دادخواست، میزان مهریه مورد مطالبه و دلایل آن ذکر می شود.
- درخواست قرار تأمین خواسته: این درخواست <بسیار حیاتی> است و امکان توقیف فوری اموال زوج را <قبل از ابلاغ دادخواست اصلی> به او فراهم می کند. این امر به ویژه برای جلوگیری از انتقال صوری اموال توسط زوج برای فرار از دین، اهمیت فوق العاده ای دارد. در این حالت، دادگاه ابتدا دستور توقیف اموال را صادر کرده و سپس زوج را مطلع می سازد تا نتواند اموال را مخفی یا منتقل کند.
مدارک مورد نیاز برای ثبت دادخواست شامل اصل سند ازدواج، مدارک هویتی زوجه و در صورت امکان، مدارک شناسایی اموال زوج است.
۴.۳. روند رسیدگی در دادگاه
پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه مربوطه در دادگاه خانواده ارجاع داده می شود. جلسات رسیدگی تشکیل می گردد و طرفین (زوجه و زوج یا وکلایشان) به طرح ادعا و دفاع می پردازند. دادگاه با بررسی مدارک، استماع اظهارات و انجام تحقیقات لازم، <حکم مبنی بر پرداخت مهریه> را صادر می کند. پس از قطعیت حکم و عدم پرداخت داوطلبانه از سوی زوج، مراحل اجرای حکم از طریق اجرای احکام دادگستری پیگیری می شود که شامل توقیف اموال، استعلام دارایی ها و در موارد خاص، صدور حکم جلب تا سقف قانونی (۱۱۰ سکه) می شود.
۴.۴. هزینه های روش دادگاه
هزینه های دادرسی در روش دادگاه معمولاً <بالاتر> از روش ثبت است و بر اساس ارزش خواسته (مبلغ مهریه) تعیین می شود. <۳.۵ درصد از ارزش مهریه> درخواستی به عنوان هزینه دادرسی دریافت می شود. زوجه در صورت عدم توانایی مالی برای پرداخت این هزینه، می تواند همزمان با دادخواست اصلی، درخواست <اعسار از پرداخت هزینه دادرسی> را نیز ارائه دهد که در صورت پذیرش، موقتاً از پرداخت معاف می شود. این امکان برای حمایت از زنان با وضعیت مالی نامناسب فراهم شده است.
۴.۵. دادخواست اعسار از پرداخت مهریه (برای زوج)
پس از صدور حکم مهریه، اگر زوج توانایی مالی برای پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، می تواند <دادخواست اعسار از پرداخت مهریه> را به دادگاه تقدیم کند. این دادخواست به مرد امکان می دهد تا مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کند و از حبس جلوگیری نماید. شرایط و نحوه ارائه این دادخواست به شرح زیر است:
- شرایط: زوج باید ثابت کند که توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه یا اقساط سنگین را ندارد و اموالی جز مستثنیات دین در اختیار ندارد.
- نقش شهادت شهود: معمولاً برای اثبات اعسار، شهادت دو نفر شاهد مطلع و موثق از وضعیت مالی زوج لازم است که باید در دادگاه حاضر شده و شهادت دهند.
- تقسیط مهریه: در صورت پذیرش دادخواست اعسار، دادگاه با در نظر گرفتن <توان مالی زوج> (بر اساس شغل، درآمد، دارایی ها و مخارج ضروری)، میزان پیش پرداخت و اقساط ماهانه یا دوره ای را تعیین می کند. هدف از این اقدام، فراهم کردن امکان پرداخت مهریه برای زوج و جلوگیری از حبس غیرضروری اوست.
- بخشنامه رئیس قوه قضاییه: بخشنامه های اخیر قوه قضاییه (مانانند بخشنامه مورخ ۱۳۹۷/۷/۲۲) بر رسیدگی <خارج از نوبت> به دادخواست های تعدیل اقساط مهریه تاکید دارند تا با توجه به افزایش قیمت سکه، از زندانی شدن بی جهت افراد جلوگیری شود و اقساط متناسب با وضعیت مالی واقعی زوج تعیین گردد.
- عواقب عدم پرداخت اقساط: در صورت عدم پرداخت پیش پرداخت یا اقساط تعیین شده، زوجه می تواند تا سقف ۱۱۰ سکه، <درخواست حکم جلب> زوج را از دادگاه مطالبه کند. با این حال، رویه قضایی معمولاً پس از چند قسط معوقه اقدام به صدور حکم جلب می کند.
۴.۶. مزایا و معایب روش دادگاه
انتخاب روش دادگاه نیز دارای مزایا و معایبی است که باید قبل از اقدام مورد بررسی قرار گیرد:
- مزایا: امکان رسیدگی جامع تر به تمامی جنبه های پرونده (از جمله اعسار و جلب)، قدرت قانونی بالاتر در اجرای حکم، امکان توقیف اموال قبل از ابلاغ (با تأمین خواسته)، رسیدگی به مهریه عندالاستطاعه.
- معایب: زمان بر بودن فرآیند رسیدگی و اجرای حکم، هزینه های دادرسی نسبتاً بالاتر (۳.۵ درصد مهریه)، و نیاز به پیگیری های مستمر و احتمالاً حضور در جلسات متعدد.
۵. قانون جدید مهریه و محدودیت ۱۱۰ سکه: آنچه باید بدانید
یکی از مهم ترین تغییرات در قوانین مهریه، که به موجب قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ و رویه های قضایی بعدی ایجاد شده، <محدودیت ضمانت اجرای حبس تا ۱۱۰ سکه بهار آزادی> است. این قانون تأثیر قابل توجهی بر نحوه مطالبه و وصول مهریه گذاشته و آگاهی از جزئیات آن برای زوجین ضروری است.
۵.۱. توضیح دقیق قانون حمایت خانواده و ضمانت اجرای جلب تا ۱۱۰ سکه
بر اساس قانون حمایت خانواده، در صورتی که مهریه عندالمطالبه باشد و زوج از پرداخت آن امتناع کند، تا سقف <۱۱۰ سکه بهار آزادی> (یا معادل آن به نرخ روز)، امکان صدور <حکم جلب> و حبس زوج وجود دارد. این بدان معناست که اگر مهریه ۱۱۰ سکه باشد و زوج توانایی پرداخت آن را نداشته باشد، در صورت عدم درخواست اعسار و تقسیط یا عدم پرداخت اقساط تعیین شده، ممکن است به حبس محکوم شود. هدف این قانون، کاهش آمار زندانیان مهریه و در عین حال حفظ حقوق زوجه بوده است.
۵.۲. وضعیت مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه
برای مهریه <مازاد بر ۱۱۰ سکه>، ضمانت اجرای حبس وجود ندارد. به این معنا که اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد (مثلاً ۲۰۰ سکه)، زوج فقط تا ۱۱۰ سکه مشمول حکم جلب و حبس می شود و برای ۹۰ سکه باقی مانده، زوجه صرفاً از طریق <معرفی اموال> زوج می تواند اقدام کند. در صورت عدم معرفی مال یا عدم وجود مال قابل توقیف، امکان وصول مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه از طریق جلب وجود نخواهد داشت و زوج بابت آن جلب نخواهد شد. در این حالت، تنها راه، یافتن و توقیف اموال زوج است.
۵.۳. بخشنامه ها و رویه های قضایی اخیر (سال ۱۴۰۳/۱۴۰۴)
دستورالعمل ها و <بخشنامه های جدید قوه قضاییه>، به ویژه در سال های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، همواره بر تعدیل اقساط مهریه و جلوگیری از حبس غیرضروری تأکید داشته اند. این بخشنامه ها با هدف تسهیل در پرداخت مهریه و جلوگیری از تحمیل فشارهای غیرمنطقی بر زوج، صادر می شوند. به عنوان مثال، تاکید بر رسیدگی خارج از نوبت به درخواست های تعدیل اقساط مهریه، از جمله نکات مهم این بخشنامه هاست. همچنین، رویه های قضایی نیز به سمت بررسی دقیق تر وضعیت مالی زوج و تعیین اقساط متناسب با توانایی او حرکت کرده اند تا عدالت در تعیین میزان اقساط رعایت شود و افراد به دلیل ناتوانی در پرداخت، متحمل حبس نشوند.
۶. نکات تکمیلی و راهکارهای اجرایی در روند اجرا گذاشتن مهریه
علاوه بر مراحل اصلی، چندین نکته تکمیلی و راهکار اجرایی وجود دارند که آگاهی از آن ها می تواند در پیشبرد پرونده مهریه حائز اهمیت باشد و مسیر قانونی را برای زوجین شفاف تر سازد. این نکات، اغلب سؤالات رایج و چالش های عملی در فرآیند مطالبه مهریه را پوشش می دهند.
۶.۱. مدت زمان تقریبی روند اجرا گذاشتن مهریه
مدت زمان کلی برای اجرا گذاشتن مهریه، بسته به روش انتخابی (ثبت یا دادگاه)، حجم پرونده در مراجع قضایی و ثبتی، و پیچیدگی های مربوط به کشف و توقیف اموال زوج، متفاوت است. به طور معمول، روش ثبت در صورت معرفی سریع اموال، می تواند <سریع تر> به نتیجه برسد. اما در مجموع، این فرآیند می تواند <از چند ماه تا بیش از یک سال> به طول انجامد. مواردی مانند کشف اموال پنهان، اعتراضات زوج به توقیف یا ارزیابی اموال و مراحل دادرسی اعسار، همگی در طولانی شدن این مدت مؤثر هستند.
۶.۲. ملاک محاسبه قیمت سکه
یکی از سوالات رایج در مورد مهریه سکه، ملاک محاسبه قیمت آن است. <نرخ روز سکه در زمان وصول مهریه> (و نه زمان مطالبه یا عقد) ملاک محاسبه و پرداخت قرار می گیرد. این موضوع با نوسانات بازار سکه، می تواند تأثیر زیادی بر مبلغ نهایی قابل دریافت داشته باشد. به عنوان مثال، اگر پرونده ای چندین ماه به طول انجامد و قیمت سکه در این مدت افزایش یابد، زوج مکلف به پرداخت مهریه بر اساس قیمت جدید خواهد بود.
۶.۳. امکان ممنوع الخروجی زوج برای سکه های بالای ۱۱۰ عدد از طریق ثبت
بله، <اداره اجرای ثبت>، برخلاف دادگاه که برای سکه های بالای ۱۱۰ عدد حکم جلب صادر نمی کند، می تواند برای <تمام مهریه>، حتی سکه های مازاد بر ۱۱۰ عدد، دستور ممنوع الخروجی زوج را صادر کند. این امکان، یکی از دلایلی است که بسیاری از زوجه ها در ابتدا به اداره ثبت مراجعه می کنند تا اهرم فشار قوی تری برای وصول مهریه خود داشته باشند. رفع ممنوع الخروجی تنها پس از پرداخت مهریه یا جلب رضایت زوجه ممکن است.
۶.۴. بخشش مهریه یا توافق، آیا امکان مطالبه مجدد هست؟
در صورتی که زن <مهریه خود را ابراء کرده باشد> (به صورت رسمی و با قصد اسقاط حق و ساقط کردن دین از ذمه زوج)، امکان مطالبه مجدد آن وجود ندارد. اما اگر صرفاً <بذل مهریه> (بخشش) صورت گرفته باشد و ماهیت آن هبه باشد، در مواردی ممکن است زن حق رجوع به مهریه بخشیده شده را داشته باشد، مگر اینکه بذل مهریه در ضمن عقد لازم (مانند طلاق توافقی که در آن زن مهریه را در قبال طلاق می بخشد) صورت گرفته باشد که در این صورت نیز امکان رجوع وجود ندارد.
۶.۵. آیا می توان مهریه را اینترنتی اجرا گذاشت؟
امروزه، بسیاری از مراحل اولیه <اجرا گذاشتن مهریه>، به خصوص ثبت دادخواست مطالبه مهریه از طریق <دفاتر خدمات الکترونیک قضایی>، به صورت الکترونیکی و آنلاین انجام می شود. این سامانه ها روند اداری را تسریع کرده اند و نیاز به حضور فیزیکی در مراحل اولیه را کاهش می دهند. با این حال، پیگیری های بعدی در اداره ثبت یا دادگاه، مانند معرفی اموال، حضور در جلسات رسیدگی و مراحل اجرای حکم، همچنان نیاز به حضور فیزیکی یا نماینده قانونی (وکیل) دارد.
۶.۶. انتقال صوری اموال توسط زوج برای فرار از دین
اگر زوج <برای فرار از پرداخت مهریه>، اقدام به انتقال صوری اموال خود به نام اشخاص دیگر (مانند اعضای خانواده یا دوستان) کند، زوجه می تواند با <اثبات صوری بودن معامله> در دادگاه، خواستار ابطال آن شود. این امر نیازمند ارائه مدارک و شواهد قوی است و از چالش های حقوقی مهم در پرونده های مهریه محسوب می شود. در صورت اثبات، علاوه بر ابطال معامله و امکان توقیف اموال، زوج ممکن است مشمول مجازات های مربوط به <فرار از دین> نیز شود که در قانون محکومیت های مالی پیش بینی شده است.
۶.۷. توقیف سهم الارث
زوجه می تواند <سهم الارث زوج> را، حتی قبل از انجام مراحل انحصار وراثت و تقسیم ترکه، بابت مهریه توقیف کند. این اقدام از طریق اداره ثبت یا دادگاه امکان پذیر است و به محض معرفی ماترک زوج به مراجع قانونی، دستور توقیف صادر می شود. این امر به زوجه کمک می کند تا پیش از آنکه ورثه اقدام به تقسیم اموال کنند، سهم همسرش را برای مهریه تأمین کند.
۶.۸. توقیف خودرو لیزینگی یا اموال در رهن
اموال لیزینگی یا در رهن، از جمله خودرو، قابل توقیف برای مهریه هستند، اما توقیف آن ها با محدودیت هایی همراه است. در این موارد، <حقوق مرتهن یا شرکت لیزینگ کننده> در اولویت قرار دارد و برای توقیف و فروش این اموال، ابتدا باید بدهی های مربوط به آن ها پرداخت و رهن فک شود. پس از تصفیه دیون اولویت دار، مازاد ارزش مال می تواند به عنوان مهریه به زوجه تعلق گیرد.
۶.۹. اگر عقدنامه در دسترس نباشد چه باید کرد؟
در صورتی که اصل عقدنامه در دسترس نباشد، زوجه می تواند با مراجعه به <دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده> است، درخواست <رونوشت معتبر سند ازدواج> را بنماید. این رونوشت دارای اعتبار قانونی است و برای تمامی مراحل مطالبه مهریه قابل استفاده خواهد بود. در صورتی که دفترخانه بسته شده باشد، کانون سردفتران و دفتری دیگر مسئول ارائه رونوشت را معرفی می کند.
۶.۱۰. توقیف حساب بانکی مشترک یا حقوق و مزایا
توقیف <حساب های بانکی مشترک> زوج با دیگران یا <حقوق و مزایای زوج> (به خصوص اگر کارمند باشد) نیز از راه های توقیف اموال است. در مورد حقوق و مزایا، معمولاً <یک چهارم> (و در صورت داشتن فرزند، <یک سوم>) از حقوق ماهانه یا مزایای زوج بابت مهریه توقیف و به زوجه پرداخت می شود، به گونه ای که کفاف زندگی زوج نیز مختل نشود. در مورد حساب مشترک، تنها سهم زوج از آن (پس از اثبات سهم) قابل توقیف است.
۶.۱۱. آیا می توان برای یک مهریه از هر دو روش (ثبت و دادگاه) اقدام کرد؟
بله، در صورت عدم موفقیت کامل در یک روش (مثلاً عدم کشف مال کافی در اداره ثبت)، زوجه می تواند با اخذ گواهی از مرجع قبلی، به روش دیگر (دادگاه) مراجعه کند و پرونده خود را پیگیری نماید. به عنوان مثال، اگر اداره ثبت نتوانست مالی از زوج کشف کند یا زوج دادخواست اعسار داده باشد، زوجه می تواند به دادگاه مراجعه کرده و از طریق آن، پیگیری مهریه را ادامه دهد. مدیریت این موضوع باید با دقت صورت گیرد تا از موازی کاری و اطاله دادرسی جلوگیری شود و پرونده به نحو صحیح پیش برود.
۶.۱۲. باز کردن مجدد پرونده مهریه بعد از پرداخت قسمتی از آن
پس از پرداخت بخشی از مهریه، زوجه حق مطالبه <باقیمانده مهریه> را دارد و پرونده می تواند برای مطالبه مابقی بازگشایی شود. روند توقیف اموال یا پیگیری قانونی ادامه یابد، مگر اینکه در زمان پرداخت بخشی از مهریه، در خصوص مابقی آن توافق دیگری صورت گرفته و به صورت رسمی ثبت شده باشد. این حق تا زمانی که تمام مهریه پرداخت نشده باشد، برای زوجه محفوظ است.
۶.۱۳. شرایط توقف یا ابطال اجراییه مهریه
اجراییه مهریه ممکن است در شرایطی مانند <صلح و سازش کامل زوجین>، <طلاق توافقی همراه با بخشش کامل مهریه>، یا <اثبات پرداخت کامل مهریه> از سوی زوج، متوقف یا ابطال شود. در این موارد، زوج یا زوجه باید با مراجعه به مرجع صادرکننده اجراییه (اداره ثبت یا اجرای احکام دادگستری)، درخواست توقف یا ابطال را ارائه دهند و مستندات مربوطه را ضمیمه کنند. این اقدام، به معنای خاتمه یافتن پرونده مهریه خواهد بود.
نتیجه گیری
روند اجرا گذاشتن مهریه، با تمام پیچیدگی ها و ظرافت های حقوقی خود، یکی از مهم ترین چالش های حقوق خانواده در ایران است. آگاهی دقیق از مراحل، قوانین، هزینه ها و پیامدهای هر روش (اعم از ثبت و دادگاه)، برای هر دو طرفین ضروری است تا بتوانند تصمیمات <آگاهانه و استراتژیک> اتخاذ کنند. قانون گذار تلاش کرده است تا با ایجاد تعادل بین حقوق زوجه در مطالبه مهریه و توانایی زوج در پرداخت آن، راهکارهای مناسبی ارائه دهد، اما هر پرونده شرایط منحصر به فرد خود را دارد و نیازمند بررسی دقیق و موشکافانه است. مشاوره با وکیل متخصص مهریه، به عنوان یک گام حیاتی، می تواند راهگشای بسیاری از ابهامات و پیچیدگی ها باشد و به شما در انتخاب <بهترین مسیر قانونی> یاری رساند. در نهایت، انتخاب روش صحیح و پیگیری مستمر، کلید موفقیت در این فرآیند است و می تواند از اطاله دادرسی و تحمیل هزینه های اضافی جلوگیری کند.