«صد و هفتاد و ششمین غواص»، خاطرات آزاده محمدرضا یزدیان، روایتی تکان دهنده و بی پرده از عمق فاجعه عملیات کربلای ۴ و دوران پررنج اسارت است. این کتاب، به عنوان سند زنده ای از مظلومیت ۱۷۵ غواص شهید، خواننده را با ابعاد ناگفته و احساسی این رویداد تاریخی آشنا می سازد.
کتاب «صد و هفتاد و ششمین غواص»، نوشته آزاده محمدرضا یزدیان، اثری محوری و روشنگر در ادبیات دفاع مقدس به شمار می رود. این کتاب نه تنها به شرح جزئیات یکی از دردناک ترین وقایع جنگ تحمیلی، یعنی عملیات کربلای ۴ و سرنوشت ۱۷۵ غواص شهید می پردازد، بلکه از دیدگاه منحصر به فرد نویسنده به عنوان تنها بازمانده و شاهد عینی آن فاجعه، رنج ها و پایداری های دوران اسارت را نیز به تصویر می کشد. نگارش این اثر با هدف مستندسازی دقیق و انتقال تجربیات عمیق انسانی در بستر جنگ صورت گرفته است تا نسل های آینده، درک صحیح و کاملی از ایثار و مقاومت رزمندگان داشته باشند و این صفحات از تاریخ این مرز و بوم، هرگز به فراموشی سپرده نشود.
درباره نویسنده: محمدرضا یزدیان؛ شاهد زنده تاریخ
محمدرضا یزدیان، آزاده و راوی برجسته دفاع مقدس، یکی از شخصیت های کلیدی در ثبت خاطرات جنگ تحمیلی است. او که پیش از این نیز دست نوشته های خود را در کتاب «بازماندگان نیمه جان» به چاپ رسانده بود، این بار با اثری شگفت انگیز و بی باکانه، به بازگویی دقیق ترین و دردناک ترین جزئیات حضور خود در جبهه ها می پردازد. یزدیان، به عنوان نیروی اطلاعات عملیات و غواص، نقشی محوری در یکی از سرنوشت سازترین عملیات های جنگ، یعنی کربلای ۴، ایفا کرد. جایگاه او به عنوان تنها شاهد بازمانده از فاجعه زنده به گور شدن ۱۷۵ غواص شهید، به روایت هایش اعتبار و ارزشی بی بدیل می بخشد. او نه تنها یک رزمنده و اسیر بوده، بلکه به دلیل حافظه قوی و قدرت قلمش، به راوی صادق و بی واسطه تاریخ تبدیل شده است.
شرح کلی کتاب: ماجرای ۱۷۵ غواص و سال های اسارت
کتاب «صد و هفتاد و ششمین غواص» در وهله نخست، بر یکی از حساس ترین و مظلومانه ترین عملیات های دفاع مقدس، یعنی عملیات کربلای ۴، و پیامدهای تلخ آن تمرکز دارد. این عملیات که در زمستان ۱۳۶۵ آغاز شد، به دلیل لو رفتن اطلاعات و آمادگی دشمن، به فاجعه ای بزرگ برای نیروهای غواص ایرانی تبدیل گشت. محمدرضا یزدیان، به عنوان غواص اطلاعات عملیات، در متن این واقعه قرار داشت و شاهد عینی لحظات پرتنش، شهادت ها و اسارت همرزمانش بود.
محور اصلی کتاب، روایت دردناک و بی سابقه زنده به گور شدن غواصان مظلومی است که پس از سال ها، پیکر مطهرشان کشف و در سال ۱۳۹۴ با شکوهی بی نظیر تشییع شد. یزدیان نه تنها به شرح این فاجعه می پردازد، بلکه خواننده را با خود به عمق سال های اسارت در اردوگاه های مخوف عراق نیز می برد. او در این سال ها، شاهد شکنجه های بی رحمانه، فشارهای روحی و جسمی، و در عین حال، مقاومت و ایستادگی بی نظیر آزادگان بوده است. روایت او از اردوگاه یازده و تلاش اسرا برای حفظ روحیه و ایمان، تصویری جامع از ابعاد پنهان جنگ و اسارت ارائه می دهد. این کتاب، نه تنها شرح یک فاجعه نظامی، بلکه مرثیه ای برای شجاعت و مظلومیت جوانان این سرزمین است.
خلاصه فصل به فصل کتاب: سفری عمیق به قلب خاطرات
کتاب «صد و هفتاد و ششمین غواص» در چهار فصل اصلی، خواننده را از دوران آماده سازی برای نبرد تا لحظه آزادی همراهی می کند. هر فصل به روایتی عمیق و جزئی نگر از وقایع می پردازد که در ادامه به تفصیل تشریح می شوند.
فصل اول: از آب و نی تا در بند (آمادگی، عملیات و اسارت اولیه)
آب و نی
این بخش از کتاب، به ابتدای حضور محمدرضا یزدیان در جبهه ها و آموزش های فشرده و نفس گیر غواصی می پردازد. نویسنده با توصیف دقیق شرایط سخت آموزش در آب و نی زارها، فضایی واقع گرایانه از تلاش و اراده رزمندگان برای کسب مهارت های لازم جهت عملیات های آبی را ارائه می دهد. او به تمرینات غواصی در تاریکی شب، تحمل سرمای آب، و آمادگی های جسمی و روحی که لازمه حضور در عملیات های سرّی و پیچیده بود، اشاره می کند. این دوران، نه تنها شامل آموزش های نظامی، بلکه بستری برای پیوندهای عمیق انسانی و معنوی میان رزمندگان نیز بود.
پیشانی پر ستاره
این عنوان، به حال و هوای معنوی و عرفانی حاکم بر جبهه ها، به ویژه پیش از عملیات کربلای ۴، اشاره دارد. محمدرضا یزدیان، شور و شوق شهادت طلبی رزمندگان، وداع های سوزناک و حلالیت طلبیدن های پیش از عزیمت به خط مقدم را با جزئیات تکان دهنده ای توصیف می کند. فضای جبهه، مملو از معنویت و اراده ای راسخ برای فداکاری بود؛ جایی که رزمندگان با ایمان و اطمینان قلبی، قدم در راهی می گذاشتند که پایانش را شهادت یا پیروزی می دانستند. این بخش، عمق ایثار و از خودگذشتگی جوانانی را نشان می دهد که با علم به خطر پیش رو، با رویی گشاده و روحیه ای بلند به استقبال سرنوشت می رفتند.
در بند
فصل اول با بخش «در بند» به اوج خود می رسد و خواننده را به لحظات آغازین و غافلگیرکننده عملیات کربلای ۴ می برد. یزدیان، با شرحی دقیق و پرالتهاب، به آغاز ناگهانی بمباران ها، هرج و مرج های اولیه و مقاومت های بی حاصل در برابر آتش سنگین دشمن می پردازد. او شهادت رفقای نزدیکش را با حسی از درد و حسرت روایت می کند و در نهایت، لحظه تلخ اسارت خود را به تصویر می کشد. این بخش، نه تنها شکست یک عملیات نظامی، بلکه آغاز دوران پر رنج اسارت برای راوی و بسیاری دیگر از رزمندگان است. یزدیان در این قسمت، فریادهای مظلومیت غواصانی را که در آن شرایط سخت به شهادت رسیدند، به گوش خواننده می رساند.
فصل دوم: فاجعه ۱۷۵ غواص و آغازین روزهای اسارت (روایت دردناک و مقاومت)
۱۷۵ غوّاص و آخرین بازمانده
این بخش، هسته اصلی و تکان دهنده ترین قسمت کتاب است. محمدرضا یزدیان به عنوان تنها شاهد و بازمانده، جزئیات فاجعه زنده به گور شدن غواصان شهید و اسیر عملیات کربلای ۴ را با دقتی بی نظیر و حسی از اندوه عمیق روایت می کند. او به لحظات مقاومت قهرمانانه غواصان، فریادهای مظلومیتشان، و تلاش های بی نتیجه برای فرار از مرگ اشاره می کند. یزدیان با شرح چگونگی نجات خود از آن مهلکه، خواننده را در قلب فاجعه قرار می دهد. این روایت نه تنها مستندی تاریخی است، بلکه ادای احترامی به شجاعت و مظلومیت غواصانی است که پیکرشان سال ها بعد از خاک بیرون آمد و به نمادی از ایثار تبدیل شد.
«صدای ناله و فریاد از اطراف به گوش می رسید، اما هیچ کس را یارای یاری نبود. غواصان مظلوم، یکی پس از دیگری، در زیر خروارها خاک و گِل مدفون می شدند و من تنها بازمانده ای بودم که شاهد این فاجعه بودم. مظلومیت آن ها هرگز از ذهنم پاک نخواهد شد.»
شبه محبوب و شکنجه با کت و شلوار!
با آغاز دوران اسارت، محمدرضا یزدیان و همرزمانش با دنیایی جدید و وحشتناک روبرو می شوند. این بخش به توصیف اولین مواجهه ها با دشمن و آغاز شکنجه های جسمی و روحی وحشیانه در بازجویی ها می پردازد. عنوان «شبه محبوب» به طعنه، به یکی از شکنجه گران بعثی اشاره دارد که با ظاهری فریبنده، رفتاری بی رحمانه از خود نشان می داد. یزدیان با روایت جزئیات شکنجه ها، از جمله «شکنجه با کت و شلوار» که نمادی از تحقیر و آزار روحی اسرا بود، تصویری روشن از اوج قساوت دشمن و سختی های آغازین دوران اسارت را ارائه می دهد. این بخش، مقاومت اولیه اسرا در برابر این فشارها را نیز به نمایش می گذارد.
ایستاده در خواب! و فردی به نام م. ر
این قسمت از کتاب، به مقاومت روحی و ذهنی اسرا در برابر فشارهای دشمن می پردازد. عنوان «ایستاده در خواب!» بیانگر تلاش اسرا برای حفظ روحیه و مقاومت در برابر شکنجه های بی وقفه است، حتی در شرایطی که جسم آن ها در حال فروپاشی بود. یزدیان همچنین به وجود جاسوسان و افراد نفوذی (با اشاره به فردی به نام «م. ر») در اردوگاه ها اشاره می کند که یکی از چالش های بزرگ برای اسرا بود. این بخش، پیچیدگی های زندگی در اسارت، عدم اعتماد به دیگران، و تلاش برای حفظ هویت و ایمان در شرایطی که هر لحظه ممکن بود مورد خیانت قرار گیرند، را به تصویر می کشد. این افشاگری ها، ابعاد پنهان تر و تلخ تر دوران اسارت را بازگو می کند.
فصل سوم: زندگی در اردوگاه یازده (سختی ها، مقاومت و شهادت ها)
در مسیر تونل مرگ و اردوگاه یازده
این بخش به انتقال اسرا به اردوگاه های اصلی و آغاز فصلی جدید از سختی ها می پردازد. یزدیان با تعبیر «تونل مرگ»، مسیری را توصیف می کند که اسرا برای رسیدن به اردوگاه یازده طی می کردند؛ مسیری که هر لحظه اش با تهدید و شکنجه همراه بود. ورود به اردوگاه یازده، با شرایط اسفناک و خفقان آور خود، فصل جدیدی از زندگی اجباری اسرا را رقم می زند. نویسنده به جزئیات زندگی در این اردوگاه، از جمله شلوغی بیش از حد، کمبود فضا، و نظارت دائمی نگهبانان بعثی می پردازد. این روایت ها، تصویری دقیق و بی واسطه از ابعاد فیزیکی و روانی اسارت ارائه می دهد.
شفته پلو و باران چوب و کابل!
در این قسمت، یزدیان به وضعیت نامناسب تغذیه و بهداشت در اردوگاه ها می پردازد. «شفته پلو» نمادی از غذای اندک و بی کیفیتی است که به اسرا داده می شد و به سختی سیرابشان می کرد. همزمان با این شرایط، شکنجه های وحشتناک روزمره، با کابل و چوب، بخش جدایی ناپذیری از زندگی اسرا بود. نویسنده انواع این شکنجه ها و روش های بی رحمانه بعثی ها برای درهم شکستن اراده اسرا را شرح می دهد. این بخش به خوبی مقاومت اسرا در برابر این آزار و اذیت های سیستماتیک را نشان می دهد و یادآور ایستادگی آن ها در سخت ترین شرایط است.
قصه های ظهر جمعه و همه مفقودالاثرید!
این عنوان به همبستگی و تلاش اسرا برای حفظ روحیه و امید اشاره دارد. در اردوگاه، برنامه های فرهنگی و مذهبی مخفیانه، نظیر «قصه های ظهر جمعه»، فرصتی برای ارتباط و تقویت همدلی میان اسرا بود. این فعالیت های کوچک، روزنه ای از امید در فضای خفقان آور اردوگاه ایجاد می کرد. همزمان، دشمن با انتشار اخبار دروغین و شایعاتی نظیر «همه مفقودالاثرید!» سعی در تضعیف روحیه و ناامید کردن اسرا داشت. یزدیان به هوشیاری اسرا در برابر این شایعات و تلاششان برای حفظ اعتماد به نفس و ارتباط با دنیای خارج، حتی از طریق اخبار پراکنده و پنهانی، اشاره می کند.
شهید غریب، محمد رضایی
این بخش، یکی از تکان دهنده ترین و تأثیرگذارترین قسمت های کتاب است و به شرح دردناک شهادت محمد رضایی، یکی از همرزمان یزدیان در اردوگاه، می پردازد. این اتفاق در پی خیانت و جاسوسی فردی دیگر رخ می دهد. یزدیان با جزئیات هولناک، چگونگی دستگیری، شکنجه های بی رحمانه بعثی ها، و در نهایت، شهادت مظلومانه محمد رضایی را روایت می کند. او با زبانی گویا، وضعیت پیکر شهید پس از شکنجه ها را توصیف می کند و به تلاش برای پنهان کردن این جنایت اشاره می کند. این داستان، عمق قساوت دشمن و مظلومیت اسرا را به وضوح نشان می دهد و یادآور اهمیت وفاداری و اعتماد در شرایط سخت اسارت است. این بخش، علاوه بر بعد تاریخی، دارای ابعادی عمیقاً انسانی و اخلاقی است.
«مظلومیت محمد رضایی نه تنها در لحظه شهادتش، بلکه در پیکر پاره پاره اش تجلی یافت؛ پیکری که حتی پس از جان دادن، حکایت از شکنجه های بی رحمانه بعثی ها داشت و خاطره ای محو ناشدنی از قساوت دشمن و پایداری یک مرد را در ذهن ما حک کرد.»
فصل چهارم: امید به آزادی (رویدادها، دغدغه ها و بازگشت)
محمد ویتامین! و تلویزیون دردسرساز
در این بخش، یزدیان به ابتکارات و خلاقیت های اسرا برای تحمل شرایط سخت و حفظ روحیه اشاره می کند. «محمد ویتامین!» لقبی است که اسرا به یکی از همرزمانشان داده بودند که با شوخ طبعی و امیدواری، تلاش می کرد تا فضای سنگین اردوگاه را تلطیف کند. همچنین، ورود تلویزیون های مخفیانه به اردوگاه، با وجود دردسرهای فراوان، به دریچه ای برای ارتباط با دنیای خارج و دریافت اخبار تبدیل شده بود. نویسنده به چالش های پنهان کردن این تلویزیون ها و مجازات های سنگین در صورت لو رفتن آن ها می پردازد. این روایت ها، نشان دهنده تلاش بی وقفه اسرا برای شکستن انزوای تحمیلی و یافتن روزنه های امید است.
سگ های دست آموز! و جام زهر
این قسمت به رفتار خشن و تحقیرآمیز نگهبانان عراقی اشاره دارد که یزدیان از آن ها با عنوان «سگ های دست آموز!» یاد می کند. این عنوان، نمادی از ظلم و ستم سازمان یافته ای است که بر اسرا روا داشته می شد. در ادامه، نویسنده به تأثیر خبر پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان جنگ بر روحیه اسرا می پردازد. این اتفاق که امام خمینی (ره) از آن به عنوان «جام زهر» یاد کردند، برای اسرا دوگانگی عجیبی را به همراه داشت: از یک سو، امید به آزادی و بازگشت به وطن، و از سوی دیگر، تلخی پایان جنگ در اوج مظلومیت. یزدیان به تحلیل احساسات پیچیده اسرا در آن دوران و چگونگی کنار آمدن با این واقعیت می پردازد.
زنبق های روییده در مرداب، مرد است خمینی و سیدی باید برقصه!
این بخش، اوج پایداری اعتقادی و روحی اسرا را به نمایش می گذارد. «زنبق های روییده در مرداب» تعبیری است از رشد ایمان و معنویت در شرایط سخت و پر از رنج اسارت. نویسنده به شعارها و اعمال انقلابی اسرا، مانند «مرد است خمینی»، اشاره می کند که نشان دهنده وفاداری بی چون و چرای آن ها به آرمان ها و رهبرشان بود. همچنین، عنوان «سیدی باید برقصه!» به شوخی ها و شیطنت های اسرا در مواجهه با نگهبانان بعثی اشاره دارد که با وجود خطرات، برای حفظ روحیه و تمسخر دشمن انجام می شد. این روایت ها، روحیه تسلیم ناپذیر و ایمانی اسرا را در برابر دشمن به تصویر می کشد.
به سوی آزادی
فصل چهارم و کتاب با لحظات پایانی و باشکوه اسارت و تبادل اسرا به پایان می رسد. یزدیان با حسی از شعف و آرامش، لحظه آزادی و بازگشت به آغوش وطن را توصیف می کند. او به انتظار طولانی، شور و شوق بازگشت به میان خانواده و ملت، و استقبال گرمی که از آزادگان شد، اشاره می کند. این بخش، نقطه اوج صبر و مقاومت چندین ساله اسرا است و پایانی بر دوران سخت رنج و دوری. روایت یزدیان از این لحظات، حس غرور و قدردانی را در خواننده زنده می کند و به اوج و فرودهای پرتلاطم یک عمر پرحادثه، معنا می بخشد.
پیام و آموزه های کلیدی کتاب
کتاب «صد و هفتاد و ششمین غواص» فراتر از یک خاطره نگاری، حامل پیام ها و آموزه های بنیادینی است که آن را به اثری ماندگار تبدیل کرده است. در درجه اول، این کتاب ایثار و از خودگذشتگی رزمندگان و به ویژه غواصان را برای دفاع از میهن و آرمان هایش به وضوح نمایش می دهد. شهادت مظلومانه ۱۷۵ غواص، نمادی ابدی از این فداکاری هاست. دوم، کتاب درس هایی گرانبها از مقاومت و صبر در برابر شدیدترین شکنجه ها و سختی ها ارائه می کند. آزادگان با پایداری بی نظیر خود، الگویی از استقامت را به نمایش گذاشتند.
سوم، اهمیت ثبت خاطرات جنگ در این اثر به خوبی مشخص می شود؛ این کتاب نقش مهمی در حفظ یاد و خاطره شهدا و آزادگان برای نسل های آینده ایفا می کند و از تحریف تاریخ جلوگیری می نماید. چهارم، مظلومیت غواصان کربلای ۴ در این کتاب به ابعاد انسانی و دردناک خود می رسد و خواننده را با عمق فاجعه آشنا می سازد. در نهایت، این اثر درس های تاریخی و معرفتی عمیقی برای شناخت بهتر تاریخ جنگ و قهرمانان ملی پنهان آن ارائه می دهد. کتاب یزدیان، سندی معتبر و تأثیرگذار برای درک عمیق تر از یکی از حساس ترین مقاطع تاریخ معاصر ایران است.
چرا باید این کتاب را خواند؟ (ارزش پیشنهادی)
خواندن کتاب «صد و هفتاد و ششمین غواص» تجربه ای ضروری و بی بدیل برای هر علاقه مند به تاریخ معاصر ایران و ادبیات دفاع مقدس است. این کتاب، دیدی دست اول و صادقانه از یکی از حساس ترین و غم انگیزترین وقایع دفاع مقدس، یعنی عملیات کربلای ۴ و سرنوشت ۱۷۵ غواص، ارائه می دهد که کمتر در آثار دیگر به این صراحت و جزئی نگری پرداخته شده است. با مطالعه این اثر، خواننده با زندگی، رنج ها و امیدهای آزادگان آشنا می شود و ابعداد ناشناخته ای از پایداری و استقامت انسان را درک می کند.
این کتاب نه تنها روحیه ایثار، مقاومت و قدردانی از فداکاری های گذشته را تقویت می کند، بلکه به پاسخگویی به کنجکاوی های تاریخی و شناخت قهرمانان پنهان جنگ نیز کمک شایانی می نماید. «صد و هفتاد و ششمین غواص» به دلیل جایگاه ویژه خود در ادبیات مقاومت ایران و روایت منحصر به فرد نویسنده به عنوان تنها شاهد بازمانده، اثری غیرقابل چشم پوشی است که هر ایرانی باید آن را مطالعه کند تا فداکاری های بی شمار جوانان این مرز و بوم را به یاد آورد و قدر بداند.
جمع بندی
کتاب «صد و هفتاد و ششمین غواص: خاطرات آزاده ایرانی محمدرضا یزدیان» اثری ارزشمند و ماندگار در ادبیات دفاع مقدس است که به شکلی جامع و تکان دهنده، به روایت مظلومیت و شجاعت ۱۷۵ غواص شهید و سال های اسارت نویسنده می پردازد. این کتاب، سندی معتبر و انسانی از ایثار و مقاومت ملت ایران است و مطالعه آن برای درک عمیق تر از ابعاد تاریخی، فرهنگی و انسانی جنگ تحمیلی به شدت توصیه می شود.
اطلاعات تکمیلی
| عنوان مشخصه | مقدار |
|---|---|
| نام کامل کتاب | صد و هفتاد و ششمین غواص: خاطرات آزاده ایرانی محمدرضا یزدیان |
| نویسنده | محمدرضا یزدیان |
| ناشر | انتشارات ستاره ها |
| سال انتشار | ۱۳۹۸ |
| تعداد صفحات | ۳۳۶ صفحه |
| شابک | 978-600-254-060-7 |
| موضوع اصلی | خاطرات دفاع مقدس، عملیات کربلای ۴، آزادگان |