edta چیست و چه کاربرد هایی دارد؟

EDTA چیست و چه کاربردهایی دارد؟

اتیلن دی آمین تترا استیک اسید که بیشتر با نام اختصاری EDTA شناخته می شود یک ترکیب شیمیایی چند وجهی با کاربردهای بسیار گسترده است. این ماده که به دلیل خاصیت کلات کنندگی قوی خود مشهور است در صنایع مختلف از جمله پزشکی آرایشی و بهداشتی غذایی کشاورزی و تصفیه آب نقشی حیاتی ایفا می کند. توانایی منحصر به فرد EDTA در اتصال به یون های فلزی و تشکیل کمپلکس های پایدار آن را به یک ابزار ارزشمند در فرایندهای گوناگون تبدیل کرده است. در این مقاله به بررسی جامع و دقیق ماهیت ویژگی ها و کاربردهای متنوع EDTA خواهیم پرداخت و نقش کلیدی آن را در صنایع و زمینه های مختلف مورد کنکاش قرار می دهیم.

ادتا چیست؟

ادتا که مخفف اتیلن دی آمین تترا استیک اسید است یک ترکیب شیمیایی پرکاربرد با خاصیت کلات کنندگی قوی می باشد. این ماده به دلیل توانایی بالا در اتصال به یون های فلزی در صنایع مختلف پزشکی و حتی در محیط زیست نقش مهمی ایفا می کند. در ادامه به بررسی دقیق تر ماهیت و ویژگی های این ترکیب خواهیم پرداخت.

نام گذاری و معرفی اتیلن دی آمین تترا استیک اسید (EDTA)

اتیلن دی آمین تترا استیک اسید که به اختصار EDTA نامیده می شود یک اسید آمینه پلی کربوکسیلیک است. نام های دیگر این ماده شامل ادتات ورسن کمپلکسون و سِکوِسترِن نیز می باشد. فرمول شیمیایی آن C10H16N2O8 بوده و جرم مولی آن 292.24 گرم بر مول است. ادتا به صورت پودر سفید رنگ و کریستالی شکل ظاهر می شود و در آب و بازها محلول است.

ویژگی های کلیدی و مشخصات ماده EDTA

ادتا به دلیل ساختار شیمیایی خاص خود دارای ویژگی های منحصر به فردی است. مهم ترین خاصیت آن توانایی کلات کنندگی یا کیلیت سازی است. به این معنی که می تواند به یون های فلزی چند ظرفیتی متصل شده و کمپلکس های پایدار تشکیل دهد. این ویژگی باعث می شود ادتا در حذف فلزات سنگین جلوگیری از رسوب مواد معدنی و بسیاری کاربردهای دیگر موثر باشد.

به طور خلاصه ویژگی های کلیدی EDTA عبارتند از:

• کلات کنندگی قوی: توانایی بالا در اتصال به یون های فلزی.
• پایداری کمپلکس ها: تشکیل کمپلکس های پایدار با یون های فلزی.
• حلالیت: محلول در آب و بازها.
• شکل ظاهری: پودر سفید رنگ و کریستالی.

کاربردهای اصلی EDTA

کاربردهای ادتا بسیار گسترده و متنوع است و صنایع گوناگونی را در بر می گیرد. از جمله مهم ترین کاربردهای آن می توان به استفاده در صنایع شوینده و پاک کننده محصولات آرایشی و بهداشتی صنایع غذایی کشاورزی داروسازی تصفیه آب و فاضلاب و آزمایشگاه ها اشاره کرد. در ادامه به بررسی دقیق تر هر یک از این کاربردها خواهیم پرداخت.

نقش EDTA در صنایع شوینده و پاک کننده ها

در صنعت شوینده ها ادتا به عنوان یک عامل کمپلکس ساز و نرم کننده آب به کار می رود. آب سخت حاوی یون های کلسیم و منیزیم است که می توانند با مواد شوینده واکنش داده و رسوباتی را تشکیل دهند که کارایی شوینده ها را کاهش می دهد. ادتا با این یون ها واکنش داده و از تشکیل رسوب جلوگیری می کند. این عمل باعث افزایش قدرت پاک کنندگی شوینده ها بهبود پایداری کف و جلوگیری از کدر شدن لباس ها پس از شستشو می شود.

علاوه بر این ادتا در فرمولاسیون شوینده های مایع و پودری به منظور افزایش طول عمر و پایداری محصول نیز به کار می رود. این ماده با جلوگیری از واکنش های ناخواسته بین اجزای مختلف شوینده کیفیت و اثربخشی محصول را در طول زمان حفظ می کند.

کاربرد EDTA در محصولات آرایشی و بهداشتی

ادتا در محصولات آرایشی و بهداشتی به عنوان یک عامل کیلیت ساز نگهدارنده و بهبود دهنده پایداری فرمولاسیون استفاده می شود. یون های فلزی حتی در مقادیر بسیار کم می توانند باعث تغییر رنگ بو و بافت محصولات آرایشی و بهداشتی شوند و همچنین باعث فساد آن ها گردند. ادتا با اتصال به این یون های فلزی اثرات مخرب آن ها را خنثی کرده و از کیفیت و ایمنی محصول محافظت می کند.

به عنوان مثال در کرم ها و لوسیون ها ادتا از اکسیداسیون روغن ها و چربی ها جلوگیری کرده و از تند شدن بوی محصول جلوگیری می کند. در شامپوها و نرم کننده ها ادتا به حفظ شفافیت محصول و جلوگیری از رسوب مواد معدنی ناشی از آب سخت کمک می کند. همچنین ادتا می تواند به افزایش اثربخشی مواد فعال موجود در فرمولاسیون های آرایشی و بهداشتی کمک کند.

استفاده از EDTA در آزمایشگاه ها و تحقیقات

در آزمایشگاه ها ادتا به طور گسترده ای به عنوان یک عامل کیلیت ساز و بافر استفاده می شود. از آن در تیتراسیون های کمپلکسومتری برای اندازه گیری غلظت یون های فلزی جداسازی و خالص سازی فلزات و همچنین در محیط های کشت سلولی و میکروبی برای کنترل غلظت یون های فلزی استفاده می شود. ادتا در تحقیقات بیوشیمیایی و زیست شناسی مولکولی نیز کاربردهای فراوانی دارد.

در تیتراسیون کمپلکسومتری ادتا به عنوان تیترانت استفاده می شود و با یون های فلزی موجود در نمونه واکنش می دهد. نقطه پایانی تیتراسیون با استفاده از شناساگرهای فلزیابی مشخص می شود و از این طریق می توان غلظت یون فلزی را به دقت اندازه گیری کرد. در محیط های کشت سلولی و میکروبی کنترل دقیق غلظت یون های فلزی برای رشد و تکثیر سلول ها و میکروارگانیسم ها ضروری است. ادتا با کنترل این غلظت ها شرایط بهینه برای رشد آن ها را فراهم می کند.

اثرات EDTA بر محیط زیست و ملاحظات زیست محیطی

با وجود کاربردهای گسترده اثرات ادتا بر محیط زیست نیز مورد توجه قرار گرفته است. ادتا به دلیل پایداری بالا در محیط زیست و عدم تجزیه زیستی سریع می تواند در آب های سطحی و زیرزمینی تجمع یابد. اگرچه سمیت حاد آن برای موجودات آبزی نسبتاً کم است اما نگرانی هایی در مورد اثرات بلندمدت آن بر اکوسیستم های آبی وجود دارد. ادتا می تواند با یون های فلزی ضروری برای موجودات زنده در محیط زیست واکنش داده و آن ها را از دسترس خارج کند که این امر می تواند اثرات منفی بر زنجیره غذایی و سلامت اکوسیستم داشته باشد.

برای کاهش اثرات زیست محیطی ادتا تلاش هایی برای توسعه جایگزین های زیست تخریب پذیر برای ادتا در حال انجام است. همچنین روش های تصفیه فاضلاب برای حذف ادتا از پساب های صنعتی و شهری مورد بررسی قرار گرفته اند. استفاده مسئولانه و مدیریت صحیح پسماند های حاوی ادتا می تواند به کاهش اثرات منفی آن بر محیط زیست کمک کند.

سایر کاربردهای متنوع EDTA

علاوه بر کاربردهای ذکر شده ادتا در صنایع دیگری مانند صنایع کاغذسازی نساجی عکاسی آبکاری فلزات و کشاورزی نیز کاربرد دارد. در صنایع کاغذسازی و نساجی ادتا به عنوان عامل سفید کننده و تثبیت کننده رنگ استفاده می شود. در عکاسی ادتا در محلول های ظهور و ثبوت به کار می رود. در آبکاری فلزات ادتا به بهبود کیفیت و یکنواختی پوشش فلزی کمک می کند.

در کشاورزی ادتا به عنوان یک عامل کمپلکس ساز برای بهبود جذب ریزمغذی ها توسط گیاهان و اصلاح خاک های آهکی استفاده می شود. خاک های آهکی معمولاً دارای pH بالا و کمبود ریزمغذی های ضروری مانند آهن روی و منگنز هستند. ادتا با کمپلکس کردن این ریزمغذی ها آن ها را به فرم قابل جذب برای گیاهان تبدیل کرده و کمبود آن ها را برطرف می کند. در پزشکی ادتا در درمان مسمومیت با فلزات سنگین مانند سرب و جیوه و برخی بیماری های دیگر به کار می رود. ادتا با اتصال به فلزات سنگین در بدن به دفع آن ها از طریق ادرار کمک می کند. همچنین ادتا در درمان هایپرکلسمی (افزایش کلسیم خون) و برخی مشکلات قلبی-عروقی نیز کاربرد دارد.

خرید EDTA

ادتا به عنوان یک ماده شیمیایی صنعتی به طور گسترده در بازار موجود است. برای خرید ادتا می توانید به شرکت های تامین کننده مواد شیمیایی صنعتی فروشگاه های آنلاین مواد شیمیایی و نمایندگی های فروش مراجعه کنید. هنگام خرید ادتا توجه به کیفیت خلوص و بسته بندی محصول و همچنین اعتبار تامین کننده حائز اهمیت است. قیمت ادتا بسته به حجم سفارش گرید و شرکت تولیدکننده متغیر است. گریدهای مختلف EDTA با خلوص و کاربردهای متفاوت در بازار موجود هستند بنابراین انتخاب گرید مناسب با توجه به کاربرد مورد نظر ضروری است. همچنین خرید از تامین کنندگان معتبر تضمین می کند که محصول با کیفیت و مطابق با استانداردهای لازم را دریافت می کنید.

FAQ

آیا استفاده از EDTA در محصولات آرایشی بهداشتی بی خطر است؟

بله استفاده از EDTA در محصولات آرایشی و بهداشتی در غلظت های مجاز بی خطر است. سازمان های نظارتی معتبر ایمنی استفاده از EDTA را در این محصولات تایید کرده اند. البته مانند هر ماده شیمیایی دیگری استفاده بیش از حد و غیراصولی از EDTA ممکن است عوارضی داشته باشد اما در شرایط معمول مصرف محصولات آرایشی و بهداشتی جای نگرانی وجود ندارد.

مکانیسم عمل EDTA به عنوان عامل کلات کننده چگونه است؟

EDTA دارای شش جایگاه اتصال (چهار گروه کربوکسیلیک اسید و دو گروه آمین) برای یون های فلزی است. این ساختار به آن اجازه می دهد تا یون های فلزی را مانند یک چنگال در بر بگیرد و یک کمپلکس حلقوی پایدار تشکیل دهد. این فرایند کلاتاسیون یون های فلزی را از دسترس خارج کرده و از واکنش آن ها با سایر مواد جلوگیری می کند.

آیا EDTA جایگزین های زیست تخریب پذیر دارد؟

بله تحقیقات برای یافتن جایگزین های زیست تخریب پذیر برای EDTA ادامه دارد. برخی از این جایگزین ها شامل اسیدهای آمینه پلی کربوکسیلیک دیگر مانند MGDA و GLDA و همچنین پلیمرهای طبیعی مانند کیتوزان و آلژینات هستند. این مواد زیست تخریب پذیر اثرات زیست محیطی کمتری نسبت به EDTA دارند و می توانند در برخی کاربردها جایگزین آن شوند.

آیا EDTA در صنایع غذایی کاربرد دارد؟ در چه مواردی؟

بله EDTA در صنایع غذایی به عنوان یک افزودنی مجاز با کد E385 کاربرد دارد. از آن به عنوان نگهدارنده برای جلوگیری از تغییر رنگ طعم و بافت مواد غذایی و همچنین برای افزایش ماندگاری آن ها استفاده می شود. به طور خاص EDTA در محصولاتی مانند کنسرو سبزیجات سس مایونز و برخی نوشیدنی ها به کار می رود.