طی روز‌های گذشته انتشار ویدیوی مناظره‌ای از حسام سلامت و هادی کسایی‌زاده در رسانه دیدارنیوز جنجال‌های زیادی به پا کرده. مناظره‌ای که درباره حضور افغان‌ها در ایران است از دو دیدگاه: حسام سلامت به عنوان یک دکتر جامعه‌شناس و هادی به عنوان یک روزنامه‌نگار. کسایی‌زاده را طی سال‌های اخیر به عنوان جلودار مبارزه با حضور افغان‌ها در ایران می‌شناسیم. حسام سلامت هم از آن دست نظریه پرداز‌هایی است که بعد از اتفاقات ۱۴۰۱ حضورش در شبکه‌های اجتماعی پررنگ شد و مخاطب قابل توجهی به دست آورد. اما این مناظره چند نکته داشت که در زیر این نکات را به تفکیک بررسی می‌کنیم.
۱. درباره تعداد تعداد افغانی‌های حاضر در ایران هادی کسایی زاده در همان ابتدای مناظره ادعای جنجالی مطرح کرد. او گفت ۱۱ میلیون افغانی در ایران حضور دارند در حالی که طبق آخرین آماری که از وزارت کشور دولت رئیسی اعلام شده افغانی‌ها حدود ۸ میلیون ۴۰۰ هزار نفر بودند. البته آمار‌ها متناقض است. برخی آمار‌ها هم از حضور ۵ میلیون نفر افغانی در ایران می‌گویند. چیزی که مشخص نیست که حسام سلامت در واکنش به آمار اعلامیه هادی کسایی‌زاده در همین مناظره می‌گوید وقتی که وزارت کشور و هیچ نهادی رصد دقیقی نکرده شما به عنوان یک روزنامه‌نگار این آمار را از کجا مطرح کردید؟
در واقع اولین تنش این مناظره بر سر همین تعداد افغانی‌های ایران صورت می‌گیرد. جایی که هادی کسایی‌زاده علی رغم تلاش‌ها و نگرانی قابل درکش برای حضور پرتعداد افغانی‌ها در ایران پاسخ مناسبی به حسام سلامت درباره اینکه این آمار را از کجا آورده ندارد. البته چیزی که چشمگیر هست همه منطق این ماجرا را نمی‌شود در جملاتی نظیر اینکه آمار را از کجا آورده‌ای خلاصه کرد. آن چیزی که در خیابان مشهود است اینکه حضور افغانی‌ها به شدت پرتعداد شده. در شهر‌های مثل یزد، کرمان، حوالی شیراز و خود تهران افغانیان حضور بسیار پرتعدادی دارند و اینکه اصلاً آیا این آمار دقیق هست یا نیست اولویت دوم باشد. آن چیزی که واضح است اینکه حضور افغانی‌ها دارد جای بسیاری از هموطنانمان را اصطلاحا تنگ می‌کند. یعنی اگر در این مناظره حسام سلامت موفق شد در این بخش هادی کسایی‌زاده را گوشه رینگ بیندازد، اما واقعیت این است که حضور افغانی‌ها بسیار پررنگ شده است.
۲. نکته دوم و جالب ماجرا بخشی بود که سلامت به نگاه کلی ایرانی‌ها به اثر افغان‌ها در سال ۱۴۰۱ که در ترانه شروین تجلی پیدا کرد اشاره کرد. آنجایی که شروین می‌خواند برای کودکان افغانی و سلامت این بیت از ترانه شروین را تلقی نگاه ایرانیان در آن دوره می‌دانست که نسبت به افغانی‌ها نگاه پذیرنده داشتند و آنها را کنار خودشان تصور می‌کردند، اما حالا بعد از گذشت دو سال، حسام سلامت، هادی کسایی‌زاده و افرادی نظیر او را متهم به این کرد که شما با ایجاد هراس اخلاقی و با ایجاد اغراق در ادبیات رسانه‌ای، مردم را از افغانی‌ها بیهوده ترسانده‌اید گرچه خطراتی دارند و بسیاری از جرم و جنایت‌ها به پای آنها نوشته می‌شود، اما از آن نگاه ۱۴۰۱ تا این نگاه ۱۴۰۳ مقصر هادی کسایی زاده و تیم رسانه‌ای هم شکل او هستند.
البته باید گفت که حسام سلامت شاید در این زمینه خیلی منطقی صحبت نمی‌کند از آن جهت که آن چیزی که مردم را نسبت به حضور افغانی‌ها در ایران بدبین کرده شکل رفتار بخش قابل توجهی از افغانی‌های دو سه سال اخیر هستند که بعد از حکومت طالبان وارد ایران شدند و رفتار مطابق قاعده ندارند. کمی نگاه نظام سلامت در این زمینه شاید سانتیمانتال و مناسب ادبیات و دنیای هنر باشد. آن چیزی که در واقعیت اتفاق اتفاقا خیلی خشن و زمخت و بی‌رحم است. اینکه شروین در آن روزگار برای کودکان افغانی گفت یک نگاه کلی بود که واجد تجربه ۴۰-۵۰ سال اخیر ایرانی‌ها در همنشینی با افغانی‌ها بوده، اما آن چیزی که در دو سه سال اخیر رخ می‌دهد به طور کلی متفاوت از تجربه دیرین ایرانی‌ها و افغانی‌هاست. پس نمی‌شود گفت که نگاه ایرانیا در زمینه پذیرندگی تغییر کرده ایرانیان همان‌ها همان مردمی هستند که همچنان به شدت مهمان‌نواز هستند، اما این حضور افراطی افغان‌های طالبان پس‌زده کمی مشکوک و سردرگم‌کننده است.
۳. در آخر حسام سلامت به نکته جالبی اشاره کرد. او در این مناظره گفت افغانی‌های مقیم ایران هیچ تریبونی ندارند و افرادی نظیر من باید از زاویه دید آنها به ماجرا نگاه کنند و چرا هیچ تریبونی به آنها نمی‌دهیم؟ در پاسخ هادی کسایی‌زاده به نکته جالبی اشاره کرد. او ادعا می‌کند که بسیاری از افغانی‌هایی که طی یکی دو سال اخیر وارد ایران شدند، نیرو‌های اطلاعاتی طالبان هستند و در پوشش مردم ساده به ایران رفت و آمد دارند یعنی وارد ایران می‌شوند بعد چند مدت برمی‌گردند و دوباره وارد می‌شوند و حضور پیوسته ندارند. او ادعا کرد که بسیاری از نیرو‌های اطلاعاتی دولت سابق افغانستان در قالب‌هایی مثل رفتگر در خیابان‌های شهر تردد می‌کنند. او از اصطلاح “ول‌شدگی” در کنترل این افغانی‌ها گفت و در ادعایی عجیب به این اشاره کرد که حتی بخش‌هایی از حکومت تلاش می‌کنند که افغانی‌ها در ایران ساکن شوند. حسام سلامت در پاسخ به او البته این مسئله را مطرح کرد که خیلی از افغانی‌ها کارت ملی یا هر نوع کارت هویتی ندارند و حتی برای خرید بلیط وسایل حمل و نقل عمومی دچار مشکل هستند پس چگونه کسایی زاده ادعا می‌کند که بخش‌هایی از حکومت تلاش می‌کند که آنها در ایران ماندگار باشند!
مسئله حضور افغانی البته با جدل افراد نظیر حسام سلامت و هادی کسایی زاده به این راحتی‌ها به نتیجه نمی‌رسد. آن چیزی که واضح و مشهود است اینکه در حال شکل‌گیری یک دو قطبی ترسناک هستیم که می‌تواند هر لحظه شبیه یک بمب عمل کند و جامعه متشتت این روز‌های ایران را بدتر از آن چیزی که هست کند، اما اینکه چه اتفاقی می‌افتد را شاید باید جامعه‌شناسان، تصمیم گیرندگان و سیاستگذاران بهتر و بیشتر رصد کنند تا از وقوع هرگونه فاجعه احتمالی جلوگیری شود. لازم به ذکر است که طی روز‌های اخیر تلاش‌های زیادی در وزارت کشور برای خروج افغانی‌های غیرقانونی از ایران شده. به طور مداوم اخباری از خروج افغانی‌ها از ایران می‌آید و البته آنطور که در خبری تازه دیروز منتشر شد، مرز‌ها هم بسیار بیشتر از قبل بنا بر ادعای وزارت کشور در حال کنترل هستند.