غزال زیاری: این روزها ما این‌ها را ترکیبات اختصاصی می‌نامیم؛ اما در اواخر دهه ۱۵۰۰ و اوایل دهه ۱۶۰۰ میلادی، کیمیاگران داروهایی که در آزمایشگاه‌های خود تهیه می‌کردند را “راز” می‌نامیدند. حالا به لطف تلاش‌های محققان، ما به اسرار بیشتری درباره کیمیاگران آن دوره دست‌یافته‌ایم.
طبق اطلاعات به‌دست‌آمده، تیکو براهه، ستاره‌شناس دانمارکی که به خاطر مطالعاتش در نجوم مشهور است، در آزمایشگاه زیرزمینی‌اش، به ترکیب داروها می‌پرداخته و حالا و در بررسی‌های دانشمندان اطلاعاتی به‌دست‌آمده که او از چه عناصری استفاده می‌کرده است.
کشف رازهای براهه
رصدخانه معروف براهه در جزیره ون که امروزه در سوئد واقع‌شده ، پس از مرگ او در سال ۱۶۰۱ میلادی برچیده شد؛ اما حالا تیمی از محققان دانشگاه جنوب دانمارک و موزه ملی دانمارک، به تجزیه‌وتحلیل پنج قطعه یافت شده از باغ قدیمی او که به سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۰ برمی‌گردد پرداختند و به نظر می‌رسد که این تکه‌ها، از آزمایشگاه کیمیاگری زیرزمینی او بیرون آمده باشند.
نویسندگان با بهره‌گیری از طیف‌سنجی جرمی، به بررسی سطح مقطع خرده‌های ۳۱ عنصر کمیاب پرداختند و این بررسی را با تبدیل مولکول‌های نمونه به یون‌های باردار انجام دادند. درحالی‌که مقدار زیادی از عناصر مورد انتظار مثل نیکل، مس، روی، قلع، آنتیموان، طلا، جیوه و سرب روی خرده‌ها وجود داشت (که چهار مورد روی شیشه و یکی روی سرامیک بود)، یک یافته باعث تعجب محققان شد: تنگستن.
کار لوند راسموسن، کارشناس باستان‌سنجی دانشگاه جنوب دانمارک، دراین‌باره گفت: «تنگستن بسیار مرموز است. در آن زمان تنگستن کشف و توصیف نشده بود؛ حالا از وجود تنگستن بر روی قطعه‌ای از کارگاه کیمیاگری تیکو براهه چه نتیجه‌ای باید بگیریم.»
پاسخ این سؤال مشخص نیست ولی طبق گفته راسموسن، تنگستن به‌طور طبیعی در مواد معدنی خاصی وجود دارد و ممکن است از این طریق به آزمایشگاه براهه راه پیداکرده باشد؛ اما نظریه قابل قبول دیگری نیز وجود دارد: «براهه یک ماده مخفی داشت که به او در ساخت داروهایش برای نخبگان اروپا کمک می‌کرد.»
تنگستن که تا دهه ۱۷۸۰ میلادی یک عنصر طبقه‌بندی نشده بود، احتمالاً برای اولین بار توسط شیمیدان آلمانی به نام «ولفرام» شناخته شد. داروی براهه هم تحت تأثیر آلمانی‌ها شناخته می‌شد. راسموسن دراین‌باره حدس می‌زند: «شاید تیکو براهه دراین‌باره چیزهایی شنیده بود و از وجود تنگستن اطلاع داشت؛ اما دراین‌باره چیز دقیقی نمی‌دانیم و براساس تحلیل‌های موجود به این نمی‌رسیم؛ این این صرفاً یک توضیح نظری ممکن درباره مشاهده تنگستن در این نمونه‌هاست. جذاب‌ترین عناصر، آن‌هایی هستند که در غلظت‌های بالاتر از حد انتظار یافت می‌شوند؛ این بینشی را در مورد مواد مورد استفاده در آزمایشگاه کیمیاگری تیکو براهه به ما ارائه می‌دهد.»
فرمول ناشناس و پیچیده داروها
در آن زمان، کسب‌وکار تولید دارو یک امر مخفی بود. براهه هم مانند دیگر افراد آن دوران، فرمول ترکیبی داروها را به اشتراک نمی‌گذاشت. او به دلیل تولید داروی طاعون معروف بود؛ داروی پیچیده‌ای که احتمالاً تا ۶۰ ماده تشکیل‌دهنده از گوشت مار و تریاک گرفته تا مس، روغن‌ها و گیاهان دارویی داشته؛ اما حالا سؤال مطرح‌شده این است که آیا ممکن است در این دارو، از تنگستن به عنوان بخشی از محصول نهایی استفاده‌شده باشد؟
پل گریندر هنسن، محقق ارشد و متصدی موزه ملی دانمارک، دراین‌باره گفت: «شاید عجیب به نظر برسد که تیکو براهه هم در نجوم و هم در کیمیاگری فعالیت می‌کرده ولی وقتی کسی جهان‌بینی او را درک کند، برایش منطقی خواهد بود. او معتقد بود که بین اجسام آسمانی، مواد اولیه و اندام‌های بدن ارتباطات آشکاری وجود دارد.»
بسیاری از کیمیاگران از جمله براهه، از طلا و جیوه در داروها استفاده می‌کردند و این امری عادی بود که عناصر زمین را به خواص موجود در فضا و بدن انسان مرتبط کنند. مثلاً آن‌ها نقره را به ماه و مغز مرتبط می‌کردند و طلا از نظر آن‌ها با خورشید و قلب مرتبط بود. سیاره مشتری، کبد و عنصر قلع باهم در ارتباط بودند؛ سیاره زهره، مس و کلیه‌ها؛ سیاره زحل، طحال و عنصر سرب باهم مرتبط بودند؛ مریخ، کیسه صفرا و عنصر آهن و در نهایت عطارد و ریه‌ها و جیوه با هم در ارتباط بودند.
با این تفکر، طلا عنصر رایجی در داروهای آن روزگار، از جمله در داروهای براهه، بود. با این حال، جایگاه تنگستن در درمان‌های دارویی آن دوره مشخص نیست و تا اینجا مثل یک راز باقی‌مانده است.
منبع: popularmechanics