نحوه قسط بندی مهریه

قسط بندی مهریه زمانی مطرح می شود که مرد پس از مطالبه مهریه توسط زن، توانایی مالی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد. در چنین شرایطی، زوج می تواند با ارائه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، از دادگاه درخواست تقسیط آن را داشته باشد تا مهریه مطابق با وضعیت مالی او و در اقساط مشخص پرداخت گردد.

مهریه، به عنوان یک حق مالی شرعی و قانونی برای زن، از لحظه جاری شدن عقد نکاح بر عهده مرد قرار می گیرد. مطالبه مهریه می تواند در هر زمان از زندگی مشترک یا پس از آن صورت پذیرد. با توجه به افزایش مبلغ مهریه ها و شرایط اقتصادی، پرداخت کامل و یکجای آن برای بسیاری از مردان دشوار است. در اینجاست که سازوکار قانونی قسط بندی مهریه اهمیت می یابد تا ضمن حفظ حقوق زن، مرد نیز تحت فشار مالی غیرقابل تحمل قرار نگیرد. این مقاله به صورت جامع به بررسی شرایط، مراحل قانونی، و نکات کلیدی پیرامون نحوه قسط بندی مهریه در نظام حقوقی ایران می پردازد تا افراد درگیر با این موضوع، تصمیمات آگاهانه ای اتخاذ کنند و ابهامات رایج در این زمینه برطرف شود.

مفهوم مهریه و چرایی قسط بندی آن

مهریه یک حق مالی است که به موجب عقد ازدواج به زن تعلق می گیرد و بر ذمه مرد قرار دارد. این حق، هم از منظر شرع اسلام و هم در قوانین مدنی ایران، به رسمیت شناخته شده و زن به محض انعقاد عقد مالک آن می شود. مهریه می تواند به صورت وجه نقد، سکه، طلا، اموال منقول یا غیرمنقول و هر چیز دارای ارزش مالی دیگری تعیین شود که مورد توافق طرفین قرار می گیرد.

انواع مهریه: عندالمطالبه و عندالاستطاعه

در نظام حقوقی ایران، مهریه به دو دسته اصلی تقسیم می شود که در نحوه مطالبه و اجرای آن تفاوت های اساسی دارند:

مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه، رایج ترین شکل مهریه است و به این معناست که زن هر زمان که اراده کند، می تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را مطالبه نماید و مرد موظف به پرداخت آن است. در این حالت، نیازی به اثبات توانایی مالی مرد نیست و اصل بر توانایی پرداخت است.
مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت آن منوط به اثبات توانایی مالی مرد توسط زن است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند مهریه را مطالبه کند که ثابت نماید مرد از استطاعت مالی لازم برای پرداخت مهریه برخوردار است. تعیین این نوع مهریه نیازمند تصریح در سند ازدواج است.

مفهوم اعسار و نقش آن در قسط بندی مهریه

مفهوم اعسار (ناتوانی مالی) محور اصلی در بحث قسط بندی مهریه است. زمانی که مرد محکوم به پرداخت مهریه می شود و توانایی پرداخت یکجای آن را ندارد، می تواند با ارائه دادخواست اعسار، از دادگاه درخواست کند که مهریه به صورت اقساطی پرداخت شود. دادگاه پس از بررسی وضعیت مالی مرد و احراز اعسار وی، حکمی مبنی بر تقسیط مهریه صادر می کند. در این فرایند، مستثنیات دین نقش مهمی ایفا می کنند که در بخش های بعدی به تفصیل به آن ها خواهیم پرداخت. در واقع، هدف از قسط بندی، ایجاد تعادل بین حق مالی زن و توانایی مالی مرد است تا هیچ یک از طرفین متحمل ضرر و زیان نامتناسب نشوند.

شرایط اساسی برای تقسیط مهریه

قسط بندی مهریه تابع شرایط خاصی است که مهمترین آن ها اثبات ناتوانی مالی (اعسار) و آگاهی از مستثنیات دین است. مردی که قصد تقسیط مهریه را دارد، باید این شرایط را به درستی در دادگاه اثبات کند.

اثبات اعسار و ناتوانی مالی

اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت بدهی های خود است، به گونه ای که اموال او (به جز مستثنیات دین) کفاف پرداخت دیونش را ندهد یا به آن ها دسترسی نداشته باشد. برای آنکه مهریه تقسیط شود، زوج باید اعسار خود را در دادگاه به اثبات برساند.

تعریف معسر و ملاک های آن از نظر قانون

معسر کسی است که به دلیل نداشتن مال کافی، یا عدم دسترسی به اموال خود، قادر به پرداخت دیونش نیست. ملاک تشخیص اعسار، بررسی جامع وضعیت مالی، درآمد، شغل، تعداد افراد تحت تکفل و سایر تعهدات مالی زوج است. دادگاه با در نظر گرفتن این موارد، در مورد اعسار زوج تصمیم گیری می کند.

نحوه اثبات اعسار در دادگاه

اثبات اعسار از پرداخت مهریه در دادگاه نیازمند ارائه مدارک و شواهد متعددی است:

مدارک مالی: ارائه لیست کامل اموال (منقول و غیرمنقول)، حساب های بانکی، فیش حقوقی، صورت وضعیت درآمد و هزینه ها، و هر سندی که وضعیت مالی زوج را نشان دهد.
شهادت شهود: حداقل دو شاهد عاقل و بالغ که از وضعیت مالی و معیشتی زوج آگاهی کامل داشته باشند، باید در دادگاه حاضر شده و شهادت دهند که زوج قادر به پرداخت یکجای مهریه نیست.
استعلام ها: دادگاه می تواند از نهادهایی مانند اداره ثبت اسناد، بانک مرکزی، بورس و سایر مراجع، استعلام اموال و دارایی های زوج را به عمل آورد.

مهلت قانونی برای تقدیم دادخواست اعسار

زوج موظف است ظرف مدت ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه مهریه یا ابلاغ حکم قطعی محکومیت به پرداخت مهریه، دادخواست اعسار خود را به دادگاه تقدیم نماید. تقدیم دادخواست اعسار در این مهلت قانونی، مانع از جلب و بازداشت زوج تا زمان تعیین تکلیف نهایی دادگاه در خصوص اعسار می شود. عدم رعایت این مهلت، می تواند منجر به صدور حکم جلب یا توقیف اموال زوج گردد.

مستثنیات دین: اموال غیرقابل توقیف

مستثنیات دین به آن دسته از اموالی گفته می شود که حتی در صورت وجود بدهی، از شمول توقیف برای پرداخت دیون خارج هستند و قانون، زندگی حداقلی و شرافتمندانه بدهکار را تضمین می کند. این موارد در ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی به تفصیل بیان شده اند.

توضیح کامل ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی

ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی به صراحت اموالی را که جزء مستثنیات دین محسوب می شوند، مشخص کرده است. این اموال برای حفظ کرامت و امکان ادامه زندگی محکوم علیه و افراد تحت تکفلش ضروری تلقی می شوند و شامل موارد زیر هستند:

منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکوم علیه در حالت اعسار او باشد. (منزل مسکونی باید متناسب با وضعیت عرفی و اجتماعی فرد باشد و ارزش بسیار بالایی نداشته باشد.)
اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است. (مانند لوازم اولیه زندگی از قبیل یخچال، اجاق گاز، سرویس خواب و…)
آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود. (مثل مواد غذایی موجود در منزل که برای مصرف کوتاه مدت است.)
کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آن ها.
وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آن ها و افراد تحت تکفلشان لازم است. (مثلاً ابزار یک نجار، تجهیزات یک کشاورز یا خودروی یک راننده تاکسی که تنها منبع درآمد اوست.)
تلفن مورد نیاز مدیون.
مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد. (مبلغ ودیعه مسکن در حد عرف.)

نکات مهم درباره اموالی که جزو مستثنیات دین نیستند

توجه به این نکته حائز اهمیت است که برخی اموال، علی رغم تصور عمومی، جزو مستثنیات دین محسوب نمی شوند و می توانند برای پرداخت مهریه توقیف گردند. به عنوان مثال، خودرو معمولاً جزو مستثنیات دین محسوب نمی شود، مگر اینکه وسیله امرار معاش ضروری زوج باشد (مثلاً راننده تاکسی). همچنین، اموال غیرضروری، تجملاتی، یا اموال مازاد بر نیاز متعارف، قابل توقیف هستند. تشخیص نهایی این امر بر عهده قاضی است که با در نظر گرفتن وضعیت عرفی و مالی طرفین تصمیم گیری می کند.

مراحل قانونی قسط بندی مهریه

فرایند قسط بندی مهریه، یک مسیر حقوقی چند مرحله ای است که از مطالبه مهریه توسط زوجه آغاز شده و تا صدور حکم تقسیط توسط دادگاه و اجرای آن ادامه می یابد. آگاهی از این مراحل برای هر دو طرف دعوا حیاتی است.

گام اول: مطالبه مهریه توسط زوجه

مطالبه مهریه، نخستین گام در فرایند اجرای این حق مالی است که زن می تواند از دو طریق اصلی اقدام نماید:

از طریق دادگاه: زوجه می تواند با تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده، رسماً درخواست خود را مطرح کند. در این روش، پس از ثبت دادخواست، تعیین وقت رسیدگی و تشکیل جلسه دادگاه، قاضی به موضوع رسیدگی کرده و در صورت احراز صحت ادعای زن، حکم به محکومیت مرد به پرداخت مهریه صادر می کند.
از طریق اداره ثبت: اگر مهریه عندالمطالبه باشد و سند رسمی ازدواج وجود داشته باشد، زوجه می تواند به دفترخانه محل تنظیم سند ازدواج مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه ثبتی نماید. اداره ثبت، اجراییه را به مرد ابلاغ می کند و در صورت عدم پرداخت ظرف مهلت مقرر (معمولاً ۱۰ روز)، زن می تواند تقاضای توقیف اموال مرد را از طریق اجرای ثبت بنماید. این روش معمولاً سریع تر و کم هزینه تر از مسیر قضایی است، اما محدودیت هایی نیز دارد؛ به عنوان مثال، در صورت عدم وجود مال کافی یا وجود مستثنیات دین، باید به دادگاه مراجعه کرد.

گام دوم: تقدیم دادخواست اعسار از سوی زوج

پس از مطالبه مهریه توسط زوجه و صدور حکم یا اجراییه، نوبت به اقدام زوج برای تقسیط مهریه می رسد.

زمان مناسب برای ارائه دادخواست اعسار

زوج می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را همزمان با دفاع از خود در دعوای مطالبه مهریه در دادگاه خانواده ارائه دهد، یا اینکه پس از صدور حکم قطعی به پرداخت مهریه و ابلاغ اجراییه (ظرف مدت ۳۰ روز)، دادخواست اعسار را به دادگاه تقدیم کند. ارائه همزمان، می تواند به جلوگیری از توقیف اموال و جلب احتمالی کمک کند.

نحوه تنظیم و ثبت دادخواست

دادخواست اعسار باید به صورت کتبی تنظیم و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه صالح (همان دادگاه صادرکننده حکم مهریه یا دادگاهی که اجراییه از آن صادر شده) ارسال شود. در دادخواست باید وضعیت مالی زوج به تفصیل شرح داده شود، از جمله درآمد، هزینه ها، اموال، بدهی ها و افراد تحت تکفل. مشاوره با وکیل متخصص در تنظیم دقیق و جامع این دادخواست حیاتی است، زیرا هرگونه نقص یا عدم تطابق با واقعیت، می تواند منجر به رد دادخواست اعسار شود.

نقش شهادت شهود در اثبات اعسار

شهادت شهود یکی از مهمترین ادله اثبات اعسار است. زوج باید حداقل دو نفر شاهد مرد عاقل و بالغ را به دادگاه معرفی کند که از وضعیت مالی، شغل، میزان درآمد و معیشت او آگاهی کامل داشته و بتوانند شهادت دهند که زوج قادر به پرداخت یکجای مهریه نیست. شهود باید آماده پاسخگویی به سؤالات قاضی و طرف مقابل (زوجه یا وکیلش) باشند. شهادت کتبی شهود باید ضمیمه دادخواست اعسار شود.

مدارک مورد نیاز برای دادخواست اعسار

مدارک ضروری برای تقدیم دادخواست اعسار شامل موارد زیر است:

کپی مصدق تمام صفحات شناسنامه و کارت ملی زوج.
تصویر مصدق سند ازدواج.
تصویر مصدق رأی یا اجراییه مهریه (در صورت مطالبه قبلی).
لیست کامل اموال منقول و غیرمنقول (به همراه مدارک مالکیت).
لیست حساب های بانکی و موجودی آن ها.
فیش حقوقی یا گواهی درآمد (در صورت اشتغال).
لیست بدهی ها و تعهدات مالی دیگر.
استشهادیه شهود (شهادت کتبی دو شاهد).

گام سوم: رسیدگی دادگاه و صدور حکم قسط بندی

پس از تقدیم دادخواست اعسار، دادگاه به آن رسیدگی می کند.

جلسه رسیدگی و دفاعیات طرفین

دادگاه با تعیین وقت رسیدگی، جلسه ای تشکیل می دهد که در آن زوج (مدعی اعسار) و زوجه (طلبکار مهریه) یا وکلای آن ها حاضر می شوند. زوج فرصت دارد دلایل و مدارک خود را برای اثبات اعسار ارائه دهد و شهود خود را معرفی کند. زوجه نیز می تواند با ارائه مدارک و شواهد (مثلاً اموالی که زوج مخفی کرده یا درآمد بالایی که دارد)، ادعای اعسار زوج را رد کند. قاضی به دفاعیات هر دو طرف گوش داده و مدارک را بررسی می کند.

عوامل مؤثر بر تصمیم قاضی

تصمیم قاضی در مورد میزان پیش قسط و تعداد اقساط مهریه بر اساس مجموعه ای از عوامل تعیین می شود:

درآمد و شغل زوج: مهمترین عامل در تعیین توانایی پرداخت است.
وضعیت خانوادگی و افراد تحت تکفل: تعداد فرزندان، همسر دیگر، والدین تحت تکفل و سایر وظایف نفقه زوج.
بدهی ها و تعهدات مالی دیگر: اقساط وام ها، اجاره بها و سایر دیون موثرند.
میزان مهریه و نوع آن: مهریه های بالاتر ممکن است اقساط طولانی تری داشته باشند.
وضعیت مالی زوجه: اگر زوجه نیز دارای تمکن مالی خوبی باشد، ممکن است قاضی در تعیین میزان اقساط آن را لحاظ کند، هرچند که اصولاً این موضوع بر اصل حق مهریه تاثیری ندارد.

میزان پیش قسط و تعداد اقساط

در نهایت، دادگاه با در نظر گرفتن تمام عوامل فوق، حکم نهایی را صادر می کند. این حکم شامل یک مبلغ پیش قسط است که زوج باید به صورت نقدی و در ابتدا پرداخت کند، و سپس تعداد اقساط و زمان بندی پرداخت (مثلاً ماهانه، فصلی یا سالانه) را مشخص می نماید. میزان پیش قسط معمولاً بسته به نظر قاضی و شرایط پرونده، از چند سکه تا مبلغی مشخص متغیر است.

جزئیات و نکات مهم در تعیین پیش قسط و اقساط مهریه

تعیین پیش قسط و اقساط مهریه، پیچیدگی های خاص خود را دارد و بسته به شرایط مالی زوج و صلاحدید قاضی، می تواند متغیر باشد. شناخت این جزئیات برای هر دو طرف دعوا ضروری است.

پیش قسط مهریه

پیش قسط مهریه، مبلغی است که زوج پس از صدور حکم تقسیط، ملزم به پرداخت آن به صورت یکجا و قبل از آغاز اقساط ماهیانه یا دوره ای می شود.

مفهوم پیش قسط و لزوم پرداخت آن

پیش قسط به عنوان حسن نیت و اولین قدم عملی در اجرای حکم مهریه تلقی می شود. پرداخت آن برای زوج الزامی است و تا زمانی که این مبلغ پرداخت نشود، حکم تقسیط عملاً وارد مرحله اجرا نخواهد شد. این مبلغ، بخشی از کل مهریه محسوب می شود.

چگونه میزان پیش قسط تعیین می شود؟

میزان پیش قسط کاملاً به تشخیص قاضی بستگی دارد و بر اساس وضعیت مالی زوج (میزان درآمد، دارایی های غیرقابل توقیف و مستثنیات دین)، توانایی پرداخت و عرف منطقه تعیین می شود. معمولاً این مبلغ شامل چند سکه یا معادل ریالی آن است. قاضی تلاش می کند تا پیش قسطی را تعیین کند که برای زوج قابل پرداخت باشد، اما در عین حال، حق زوجه نیز تا حد امکان تأمین گردد.

قانون جدید مهریه ۱۴۰۴ و تأثیر آن بر پیش قسط

بحث قانون جدید مهریه ۱۴۰۴ و تأثیر آن بر پیش قسط، بیشتر ناظر بر اصلاحات احتمالی در سقف مجازات جلب و نحوه اجرای مهریه تا ۱۱۰ سکه بهار آزادی است. طبق قوانین موجود، تنها تا سقف ۱۱۰ سکه از مهریه، امکان اعمال مجازات حبس (جلب) برای زوج وجود دارد. برای مهریه بیشتر از این میزان، اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه ضروری است. این موضوع می تواند بر تعیین پیش قسط و میزان آن نیز تأثیر بگذارد؛ به این صورت که دادگاه ممکن است در تعیین پیش قسط، سقف ۱۱۰ سکه را به عنوان ملاک مهمی در نظر بگیرد تا از قابلیت اجرایی حکم اطمینان حاصل شود. در هر حال، هرگونه تغییر در قوانین آتی، نیازمند بررسی دقیق متن مصوب خواهد بود.

نحوه تعیین مواعد اقساط مهریه

پس از پرداخت پیش قسط، مابقی مهریه در قالب اقساط دوره ای پرداخت می شود.

دوره های پرداخت و معیارهای تعیین آن

دوره های پرداخت اقساط مهریه می تواند متفاوت باشد:

ماهانه: رایج ترین شکل تقسیط است که مبلغ مشخصی هر ماه توسط زوج پرداخت می شود.
فصلی: در مواردی که درآمد زوج به صورت فصلی باشد (مانند کشاورزان) یا توانایی پرداخت ماهانه نداشته باشد.
سالانه: در شرایطی که توان مالی زوج بسیار محدود باشد، ممکن است اقساط به صورت سالانه (مثلاً سالی یک سکه) تعیین شود.

معیار اصلی در تعیین دوره ها و مبلغ هر قسط، همانند پیش قسط، وضعیت مالی و اقتصادی زوج و صلاحدید قاضی است. قاضی با در نظر گرفتن تمام جوانب، اقساطی را تعیین می کند که هم برای زوج قابل تحمل باشد و هم حق زوجه به مرور زمان استیفا شود.

مثال: مهریه سالی یک سکه

تعیین مهریه سالی یک سکه، در شرایطی خاص و معمولاً برای مردانی که دارای حداقل درآمد و اموال بوده و افراد تحت تکفل زیادی دارند، توسط دادگاه امکان پذیر است. این موضوع به این معنا نیست که مهریه به صورت کلی به سالی یک سکه تقلیل می یابد، بلکه یک استثنا و ناشی از احراز شدیدترین سطح اعسار است. در چنین مواردی، دادگاه با بررسی دقیق و اثبات کامل ناتوانی مالی، چنین حکمی را صادر می کند.

تقسیط مهریه برای گروه های خاص

وضعیت شغلی و درآمدی زوج، تأثیر بسزایی در نحوه تقسیط مهریه دارد.

برای کارمندان (کسر از حقوق طبق قانون): در صورتی که زوج کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، دادگاه می تواند حکم به کسر یک سوم یا یک چهارم حقوق (بسته به مجرد یا متأهل بودن و داشتن یا نداشتن فرزند) از حقوق ماهیانه وی برای پرداخت مهریه نماید. این کسر از حقوق مستقیماً توسط کارفرما انجام و به حساب زوجه واریز می شود.
برای مردان بیکار (تأثیر بیکاری بر مبلغ اقساط، نه اصل دین): بیکاری زوج به هیچ عنوان مانع از پرداخت مهریه نیست، اما بر میزان اقساط و پیش قسط تأثیرگذار خواهد بود. در این موارد، دادگاه با در نظر گرفتن فقدان درآمد ثابت، ممکن است اقساط را با مبالغ بسیار ناچیز و دوره های طولانی تر (مانند سالی یک سکه) تعیین کند. اصل دین مهریه پابرجا خواهد بود و زوج موظف به پرداخت آن است.
برای صاحبان مشاغل آزاد و کشاورزان: برای این گروه، اثبات درآمد و دارایی ها پیچیده تر است. دادگاه با بررسی اظهارنامه مالیاتی، گردش حساب، شهادت شهود و استعلام های لازم، توان مالی آن ها را تخمین زده و بر اساس آن، حکم تقسیط را صادر می کند. در مورد کشاورزان، ممکن است دوره های پرداخت با توجه به فصول برداشت محصول تنظیم شود.

قسط بندی مهریه در انواع طلاق

نحوه قسط بندی مهریه می تواند بسته به نوع طلاق (از طرف مرد یا توافقی) تفاوت هایی داشته باشد.

طلاق از طرف زوج (مرد)

زمانی که مرد به صورت یکجانبه درخواست طلاق می دهد، طبق قانون، باید تمام حقوق مالی زن از جمله مهریه، نفقه، اجرت المثل ایام زوجیت و نصف دارایی (در صورت وجود شرایط) را قبل از ثبت طلاق پرداخت نماید یا تکلیف آن ها را روشن کند.

اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند همزمان با دادخواست طلاق، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را نیز تقدیم دادگاه کند. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. با این حال، حتی در صورت تقسیط، معمولاً پیش قسط مهریه و سایر حقوق مالی زن (مثل نفقه معوقه و اجرت المثل) باید قبل از صدور اجازه ثبت طلاق توسط دادگاه، پرداخت شود تا روند طلاق به ثبت برسد. این امر به دلیل حمایت از حقوق مالی زن در طلاق یکطرفه است.

طلاق توافقی

در طلاق توافقی، زوجین با یکدیگر بر سر تمامی مسائل مرتبط با جدایی، از جمله مهریه، نفقه و حضانت فرزندان به توافق می رسند و این توافقات را در قالب یک صورتجلسه به دادگاه ارائه می دهند.

در خصوص مهریه، زن و مرد می توانند آزادانه در مورد نحوه پرداخت آن توافق کنند. این توافق می تواند شامل پرداخت یکجای بخشی از مهریه و تقسیط مابقی آن باشد. همچنین، زن می تواند با بخشش تمام یا قسمتی از مهریه، روند طلاق را تسهیل کند و بر سر تقسیط باقیمانده مهریه نیز توافق نماید. نکته مهم این است که این توافقات باید با اراده آزاد و آگاهانه طرفین صورت گیرد و در صورتجلسه طلاق توافقی به صراحت ذکر شود تا دادگاه آن را تأیید و حکم صادر نماید. توافقات حاصله، برای هر دو طرف لازم الاجرا خواهد بود.

پیامدهای عدم پرداخت اقساط مهریه

پس از صدور حکم تقسیط مهریه، زوج موظف است اقساط را در مواعد مقرر پرداخت کند. عدم رعایت این تعهد، پیامدهای قانونی جدی برای زوج در پی خواهد داشت.

امکان جلب (حبس) زوج

یکی از مهمترین ضمانت اجراهای عدم پرداخت اقساط مهریه، امکان جلب و حبس زوج است.

تا سقف ۱۱۰ سکه: طبق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی (یا معادل آن از سایر انواع مهریه)، در صورت عدم پرداخت هر قسط از مهریه توسط زوج، زوجه می تواند از دادگاه درخواست جلب و بازداشت وی را نماید. این بازداشت تا زمان پرداخت قسط معوقه یا تسویه کامل ۱۱۰ سکه ادامه می یابد.
پس از ۱۱۰ سکه: برای مهریه هایی که بیشتر از ۱۱۰ سکه هستند، امکان جلب و حبس وجود ندارد و اجرای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه منوط به اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه است. در این شرایط، تنها می توان اموال مازاد بر مستثنیات دین را توقیف کرد.
شرایط مجدد جلب: اگر زوج پس از آزادی، مجدداً از پرداخت اقساط بعدی امتناع ورزد، زوجه می تواند برای هر قسط معوقه، درخواست جلب مجدد وی را بنماید.

طبق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی، در صورت عدم پرداخت هر قسط از مهریه توسط زوج، زوجه می تواند از دادگاه درخواست جلب و بازداشت وی را نماید و این بازداشت تا زمان پرداخت قسط معوقه ادامه می یابد.

توقیف اموال جدید

در صورتی که زوج پس از صدور حکم اعسار و تقسیط مهریه، اقدام به تحصیل اموال جدیدی کند که جزو مستثنیات دین نباشند و قادر به پرداخت اقساط معوقه باشد، زوجه می تواند با معرفی این اموال به دادگاه، درخواست توقیف آن ها را به میزان اقساط معوقه و یا مابقی مهریه بنماید. این اقدام می تواند اهرم فشاری برای وادار کردن زوج به پرداخت تعهداتش باشد.

مطالبه خسارت تأخیر تأدیه

در برخی موارد، زوجه می تواند علاوه بر اصل مهریه و اقساط معوقه، درخواست خسارت تأخیر تأدیه (جریمه تأخیر) نیز بنماید. این خسارت در صورتی قابل مطالبه است که مهریه به صورت وجه نقد تعیین شده باشد و از تاریخ مطالبه (توسط اجراییه یا دادخواست) تا زمان پرداخت، تأخیر صورت گرفته باشد. میزان این خسارت بر اساس نرخ شاخص تورم سالانه که توسط بانک مرکزی اعلام می شود، محاسبه می گردد.

چگونگی اعتراض به حکم قسط بندی مهریه

حکم قسط بندی مهریه نیز مانند سایر احکام قضایی، قابل اعتراض است. هر یک از طرفین دعوا (زوج یا زوجه) در صورت عدم رضایت از مفاد حکم، می توانند در مهلت قانونی اعتراض خود را تقدیم مراجع ذی صلاح نمایند.

اعتراض از سوی زوجه

اگر زوجه به میزان پیش قسط یا اقساط تعیین شده اعتراض داشته باشد، می تواند دلایل خود را برای تجدیدنظر در حکم ارائه دهد:

در صورت داشتن مدارک جدید مبنی بر تمکن مالی زوج: اگر زوجه پس از صدور حکم تقسیط، به مدارک و شواهد جدیدی دست پیدا کند که نشان دهنده توانایی مالی بیشتر زوج (مثلاً خرید اموال جدید، افزایش درآمد یا مخفی کردن دارایی ها) باشد، می تواند با تقدیم دادخواست تعدیل اقساط، از دادگاه درخواست بازنگری در حکم و افزایش مبلغ اقساط یا پیش قسط را نماید.
مهلت و مراجع اعتراض: اعتراض به حکم بدوی تقسیط مهریه، ظرف مدت ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ حکم، به دادگاه تجدیدنظر استان قابل تقدیم است.

اعتراض از سوی زوج

زوج نیز ممکن است به حکم قسط بندی اعتراض داشته باشد، به دلایل زیر:

در صورت تغییر شرایط مالی: اگر پس از صدور حکم تقسیط، وضعیت مالی زوج بدتر شود (مثلاً از دست دادن شغل، افزایش تعداد افراد تحت تکفل، ابتلا به بیماری های پرهزینه)، می تواند با ارائه دادخواست تعدیل اقساط، از دادگاه درخواست کاهش مبلغ اقساط یا پیش قسط را نماید.
تشخیص اشتباه دادگاه: در مواردی که زوج معتقد باشد قاضی در تشخیص توان مالی او اشتباه کرده و اقساط بیش از توان واقعی او تعیین شده است، می تواند در مهلت قانونی به حکم اعتراض کند.
مهلت و مراجع اعتراض: اعتراض به حکم بدوی تقسیط مهریه، ظرف مدت ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ حکم، به دادگاه تجدیدنظر استان قابل تقدیم است.

قانون جدید مهریه 1404: نکات کلیدی و تغییرات

قوانین مربوط به مهریه در ایران همواره در حال تغییر و به روزرسانی هستند تا با شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه هماهنگ شوند. قانون جدید مهریه ۱۴۰۴ به عنوان یک تحول مهم در این زمینه، تلاش دارد تا فرآیند مطالبه و پرداخت مهریه را شفاف تر کرده و از چالش های موجود بکاهد.

اصلاحات و تمرکز بر ۱۱۰ سکه

برخلاف تصورات نادرست رایج، قانون جدید مهریه مقدار مهریه را به ۱۴ سکه محدود نکرده است. بلکه، همچنان اصل ۱۱۰ سکه بهار آزادی به عنوان میزان دارای ضمانت اجرایی برای جلب و حبس زوج، پابرجاست. به این معنا که مرد تنها تا سقف ۱۱۰ سکه از مهریه محکوم به حبس می شود و برای مبالغ بیشتر از این میزان، ملاک اثبات تمکن مالی مرد توسط زوجه است و در صورت عدم اثبات، امکان جلب وجود ندارد. این تغییر به منظور جلوگیری از حبس های طولانی مدت برای مبالغ بالای مهریه و ایجاد تعادل بین حقوق زن و وضعیت مرد صورت گرفته است.

تأثیر بر حق الثبت و نحوه مطالبه

در برخی از اصلاحات پیشنهادی، تغییراتی در خصوص حق الثبت مهریه و نحوه مطالبه آن مطرح شده است. به عنوان مثال، در گذشته، حق الثبت مهریه در دفاتر اسناد رسمی بر اساس کل مهریه تعیین می شد. در برخی کمیسیون های حقوقی، پیشنهاد شده است که حداکثر ۱۰۰ سکه بهار آزادی به عنوان مبنای محاسبه حق الثبت با نرخ پایین تر (مثلاً ۰.۲ درصد) در نظر گرفته شود و برای مهریه های بالاتر، نرخ حق الثبت افزایش یابد. این امر می تواند بر تصمیم گیری زوجین در تعیین میزان مهریه تأثیر بگذارد. همچنین، بر سهولت مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت به عنوان یک سند اجرایی، تأکید بیشتری شده است که می تواند به کاهش بار دادگاه ها و سرعت بخشیدن به فرآیند کمک کند.

اهمیت آگاهی از تغییرات قانونی

با توجه به اینکه قوانین خانواده و مهریه دارای پیچیدگی های خاص خود هستند و هر ساله ممکن است تغییراتی در آن ها اعمال شود، آگاهی مستمر از آخرین مصوبات و تفاسیر حقوقی برای هر دو طرف (زوج و زوجه) و همچنین وکلا و مشاوران حقوقی ضروری است. این آگاهی به افراد کمک می کند تا حقوق و تکالیف خود را به درستی شناخته و در مواجهه با پرونده های مهریه، تصمیمات قانونی و موثری اتخاذ نمایند و از بروز مشکلات و عواقب ناخواسته جلوگیری کنند.

سوالات متداول

آیا همزمان با قسط بندی مهریه، می توان اموال شوهر را توقیف کرد؟

بله. اگرچه مهریه قسط بندی شده است، اما زوجه در طول مدت پرداخت اقساط، همچنان می تواند در صورت شناسایی اموال جدید از سوی زوج که جزو مستثنیات دین نباشند، نسبت به توقیف آن ها برای مهریه اقدام کند.

مجازات تأخیر در پرداخت اقساط مهریه چیست؟

در صورت تأخیر در پرداخت اقساط مهریه، زوجه می تواند تا زمان تسویه ۱۱۰ سکه بهار آزادی، درخواست جلب و حبس زوج را از دادگاه نماید. همچنین، امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه (جریمه تأخیر) نیز در شرایط خاصی برای مهریه وجه نقد وجود دارد.

مبلغ پیش قسط و مهلت اقساط مهریه چقدر است؟

مبلغ پیش قسط و مهلت اقساط مهریه کاملاً به تشخیص قاضی پرونده و با لحاظ وضعیت مالی، شغل، درآمد و تعداد افراد تحت تکفل زوج تعیین می شود و هیچ مبلغ یا مدت زمان ثابت و از پیش تعیین شده ای ندارد.

در صورت عدم پرداخت اقساط مهریه، زوجه چه کاری می تواند انجام دهد؟

علاوه بر درخواست جلب و حبس زوج تا سقف ۱۱۰ سکه، زوجه می تواند درخواست توقیف یک سوم یا یک چهارم حقوق کارمندی زوج (بسته به شرایط) یا توقیف سهم الارث او را (در صورت فوت مورث و مشخص شدن سهم الارث) به دادگاه ارائه دهد.

اگر مرد اموال خود را مخفی کند، چه اتفاقی می افتد؟

مخفی کردن اموال با هدف فرار از پرداخت دین، جرم محسوب می شود و معامله با قصد فرار از دین نام دارد. در صورت اثبات این موضوع، معامله باطل و زوج با مجازات حبس (از شش ماه تا دو سال) یا جزای نقدی (معادل نصف دین) مواجه خواهد شد و زوجه می تواند اموال مخفی شده را توقیف کند.

آیا قسط بندی مهریه در ازدواج موقت هم امکان پذیر است؟

بله، مهریه در ازدواج موقت نیز یک دین محسوب می شود و در صورت عدم توانایی زوج در پرداخت یکجای آن، همانند ازدواج دائم، امکان تقدیم دادخواست اعسار و قسط بندی آن وجود دارد.

تأثیر فوت زوج بر پرداخت مهریه قسط بندی شده چیست؟

با فوت زوج، دین مهریه از بین نمی رود و از ماترک (ارث) متوفی پرداخت می شود. اگر زوج اموالی به جای گذاشته باشد، مهریه از آن برداشت خواهد شد. در غیر این صورت، وراث وظیفه ای در قبال پرداخت مهریه زن نخواهند داشت، مگر اینکه خودشان به نحوی پرداخت آن را تعهد کرده باشند.

مهریه عندالمطالبه قسطی میشود؟

بله، حتی مهریه عندالمطالبه نیز در صورتی که مرد توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، می تواند از طریق دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، تقسیط شود.

پرداخت مهریه به چه صورت است؟

پرداخت مهریه می تواند به صورت یکجا، از طریق توقیف اموال، یا به صورت اقساطی (در صورت اثبات اعسار) انجام شود. پس از مطالبه مهریه، مرد معمولاً تا یک ماه فرصت دارد تا دین خود را ادا کند و در صورت عدم توانایی، باید دادخواست اعسار ارائه دهد.

نتیجه گیری

قسط بندی مهریه یک سازوکار حقوقی ضروری است که در نظام قضایی ایران برای تعدیل حقوق زن و توانایی مالی مرد پیش بینی شده است. این فرآیند از لحظه مطالبه مهریه آغاز شده و با اثبات ناتوانی مالی (اعسار) مرد در دادگاه، به صدور حکم تقسیط منجر می شود. شناخت دقیق شرایط اثبات اعسار، مستثنیات دین و مراحل قانونی آن برای تمامی افراد درگیر با این موضوع، اعم از زوج، زوجه و متخصصان حقوقی، از اهمیت بالایی برخوردار است.

در نظر گرفتن عواملی چون میزان پیش قسط، دوره های اقساط، و شرایط خاص گروه های مختلف شغلی، همگی نیازمند بررسی دقیق و موشکافانه توسط قاضی هستند. همچنین، آگاهی از پیامدهای عدم پرداخت اقساط، از جمله امکان جلب و توقیف اموال، و نیز حق اعتراض به حکم تقسیط، به هر دو طرف کمک می کند تا حقوق و تعهدات خود را به درستی درک کنند. با توجه به پیچیدگی های قانونی و به روزرسانی های احتمالی (مانند آنچه در خصوص قانون جدید مهریه ۱۴۰۴ مطرح است)، همواره مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده برای اطمینان از رعایت حقوق طرفین و طی مسیر قانونی صحیح، اکیداً توصیه می شود. این امر نه تنها از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری می کند، بلکه به اتخاذ بهترین تصمیمات در شرایط خاص هر پرونده یاری می رساند.