مهریه زن قانونی چقدر است
مهریه یک حق مالی است که در قانون مدنی ایران به زن تعلق می گیرد و میزان آن به صورت توافقی بین زوجین در زمان عقد تعیین می شود. بنابراین، مهریه سقف قانونی اجباری برای تعیین میزان ندارد. با این حال، قوانین جمهوری اسلامی ایران سقف هایی را برای اجرا و ضمانت های کیفری (حبس) مهریه تعیین کرده اند که مهم ترین آن، سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی است. در سال ۱۴۰۴، با وجود شایعات متعدد در مورد طرح های جدید (مانند ۱۴ یا ۵ سکه)، هیچ یک از این طرح ها تاکنون به قانون قطعی تبدیل نشده اند و صرفاً جنبه پیشنهادی دارند.
اهمیت درک دقیق قوانین مربوط به مهریه در جامعه امروز ایران بسیار بالا است، چرا که ابهامات و شایعات زیادی در این زمینه وجود دارد. این موضوع می تواند بر تصمیمات زوجین قبل از ازدواج و همچنین حقوق و تعهدات آن ها در طول زندگی مشترک و پس از آن تأثیر بسزایی بگذارد. در این مقاله، به بررسی جامع مبانی حقوقی، انواع مهریه، سقف های اجرایی و کیفری، شایعات و واقعیت های موجود تا سال ۱۴۰۴، روش های مطالبه و عواقب عدم پرداخت مهریه خواهیم پرداخت تا ابهامات موجود را برطرف کرده و راهنمایی دقیق و به روزی را ارائه دهیم.
مهریه چیست؟ مبانی حقوقی و انواع آن
مهریه، که در متون فقهی و حقوقی با عنوان «صداق» نیز شناخته می شود، مالی است که مرد به موجب عقد نکاح متعهد به پرداخت آن به همسر خود (زوجه) می گردد. این تعهد مالی به محض جاری شدن صیغه عقد، بر ذمه مرد قرار می گیرد و زن مالک آن می شود و می تواند هرگونه تصرفی در آن بنماید، حتی اگر هنوز زندگی مشترک آغاز نشده باشد. ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به صراحت بیان می دارد: به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بکند.
فلسفه وجودی مهریه در نظام حقوقی ایران، برگرفته از مبانی فقهی اسلام، به عنوان یک پشتوانه مالی برای زن و نشانه ای از صداقت و علاقه مرد به همسرش تلقی می شود. این حق مالی، در طول تاریخ و با توجه به شرایط اجتماعی، نقش های متفاوتی ایفا کرده است؛ از تأمین حداقل معیشت زن در صورت جدایی گرفته تا ابزاری برای حفظ کیان خانواده.
مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه: تفاوت ها و آثار حقوقی
مهریه از نظر نحوه پرداخت به دو دسته اصلی تقسیم می شود که هر یک آثار حقوقی خاص خود را دارند:
- مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه به معنای آن است که زن می تواند در هر زمان که بخواهد، حتی بلافاصله پس از عقد و بدون نیاز به طلاق یا دلایل دیگر، مهریه خود را از مرد مطالبه کند. در این حالت، مرد موظف به پرداخت فوری مهریه است، مگر اینکه اعسار (ناتوانی مالی) خود را ثابت کند و دادگاه حکم به تقسیط بدهد. غالب مهریه ها در ایران از نوع عندالمطالبه تعیین می شوند.
- مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، مطالبه و پرداخت مهریه منوط به احراز توانایی مالی مرد است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند مهریه را مطالبه کند که ثابت شود مرد توانایی پرداخت آن را دارد. بار اثبات توانایی مالی مرد در این نوع مهریه، بر عهده زن است. این امر باعث می شود مطالبه مهریه عندالاستطاعه دشوارتر از عندالمطالبه باشد، زیرا در عمل یافتن و معرفی اموال مرد و اثبات تمکن مالی او، چالش برانگیز است.
انتخاب نوع مهریه در زمان عقد ازدواج از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا مستقیماً بر سرعت و سهولت مطالبه و وصول آن در آینده تأثیر می گذارد. زوجین باید با آگاهی کامل از تفاوت های حقوقی این دو نوع، نسبت به تعیین مهریه خود اقدام نمایند.
آیا مهریه سقف قانونی دارد؟ بررسی واقعیت و تمایز سقف ها
یکی از پرتکرارترین و شاید گمراه کننده ترین پرسش ها در مورد مهریه، مربوط به وجود سقف قانونی برای آن است. پاسخ قاطع حقوقی این است که مهریه، به عنوان یک توافق مالی بین زوجین در زمان عقد، هیچ سقف اجباری برای میزان کل مهریه ندارد. هر میزانی از مهریه، اعم از سکه، وجه نقد، اموال منقول یا غیرمنقول، که با توافق و رضایت طرفین در سند ازدواج رسمی ثبت شود، از نظر قانونی معتبر و لازم الاجرا است.
آنچه در افکار عمومی و رسانه ها به عنوان سقف مهریه مطرح می شود، در واقع به سقف های اجرایی و ضمانت های کیفری (مانند حبس) مربوط می شود، نه به اصل مقدار مهریه که زوجین می توانند توافق کنند. این تمایز بسیار مهم است و عدم درک آن می تواند به سوءتفاهم ها و تصمیمات نادرست منجر شود. به عبارت دیگر، شما می توانید ۱۰۰۰ سکه یا هر مقدار دیگری را به عنوان مهریه تعیین کنید و این مقدار قانونی است؛ اما نحوه و میزان تضمین های قانونی برای وصول این مهریه در عمل، محدودیت هایی دارد.
باید تأکید کرد که میزان کل مهریه که زوجین در سند ازدواج توافق می کنند، سقف قانونی ندارد و هر رقمی که در عقدنامه قید شود، معتبر است. سقف های مطرح شده در قانون، مربوط به اجرای احکام و امکان حبس مرد بابت مهریه است.
در ادامه به تفصیل به بررسی این سقف های اجرایی و کیفری، از جمله قانون ۱۱۰ سکه و طرح های پیشنهادی جدید، خواهیم پرداخت تا تصویر شفاف تری از وضعیت قانونی مهریه در ایران ارائه شود.
سقف اجرایی مهریه: بررسی قانون ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (آپدیت ۱۴۰۴)
مهم ترین قانونی که در ایران به عنوان سقف اجرایی مهریه شناخته می شود، ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ است. این قانون تفاوت اساسی بین مهریه های تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی و مازاد بر آن قائل شده است. هدف اصلی این ماده، مدیریت پرونده های مهریه و کاهش جمعیت کیفری زندان ها بوده است.
۱. مهریه تا ۱۱۰ سکه: ضمانت اجرایی و امکان حبس
بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، چنانچه مهریه در زمان وقوع عقد تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده ۲ قانون اجرای محکومیت های مالی است. این بدان معناست که:
- در این سقف، اصل بر توانایی مالی مرد برای پرداخت مهریه است.
- اگر مرد از پرداخت این میزان مهریه امتناع کند و دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) ندهد، یا دادگاه اعسار او را نپذیرد، زن می تواند از دادگاه درخواست جلب و حبس مرد را داشته باشد.
- بار اثبات اعسار، یعنی اینکه مرد توانایی پرداخت مهریه را ندارد، بر عهده خود مرد است. اگر مرد نتواند اعسار خود را ثابت کند، ممکن است تا زمان پرداخت مهریه یا پذیرش اعسار، زندانی شود.
۲. مهریه بیش از ۱۱۰ سکه: شرایط مطالبه و عدم حبس
چنانچه میزان مهریه بیش از ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی باشد، قانون حمایت خانواده در خصوص مازاد بر این میزان، «فقط ملائت زوج» را ملاک پرداخت قرار داده است. این بخش از قانون دارای نکات کلیدی زیر است:
- عدم شمول ضمانت اجرایی حبس: برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، مرد بابت عدم پرداخت، زندانی نخواهد شد. این بدان معنا نیست که مرد از پرداخت مازاد معاف است، بلکه صرفاً جنبه کیفری و حبس زا بودن آن حذف شده است.
- بار اثبات ملائت بر عهده زن: در این موارد، اصل بر عدم توانایی مالی مرد برای پرداخت مازاد بر ۱۱۰ سکه است. بنابراین، زن باید در دادگاه ثابت کند که مرد توانایی مالی (ملائت) برای پرداخت سکه های مازاد را دارد. این امر اغلب از طریق معرفی اموال و دارایی های مرد صورت می گیرد.
- نحوه توقیف اموال: برای مطالبه مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، زن می تواند با معرفی اموال مرد (مانند حقوق، حساب بانکی، خودرو، ملک غیر سکونتی و سایر دارایی ها) درخواست توقیف کند. البته این توقیف شامل «مستثنیات دین» نمی شود که در بخش های بعدی به تفصیل به آن می پردازیم.
۳. نقش اعسار و تقسیط مهریه در قوانین جاری
قانون اعسار یکی از مهم ترین ابزارهای حقوقی برای مردانی است که توانایی پرداخت فوری مهریه را ندارند. فرآیند درخواست اعسار و تقسیط مهریه به شرح زیر است:
- درخواست اعسار: مرد می تواند پس از صدور حکم مهریه، با ارائه دادخواست اعسار به دادگاه، مدعی ناتوانی مالی خود برای پرداخت یکجای مهریه شود.
- بررسی دادگاه: دادگاه با بررسی شهادت شهود، صورت کامل اموال و دارایی ها، میزان درآمد، هزینه های زندگی و نقل و انتقالات مالی گذشته، توانایی مالی مرد را احراز می کند.
- تقسیط مهریه: در صورت اثبات اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می دهد. این اقساط می تواند شامل یک پیش پرداخت (پیشه) و سپس اقساط ماهانه یا دوره ای باشد که میزان آن با توجه به توان مالی مرد تعیین می شود.
- تأثیر بر حبس: اگر مرد برای مهریه تا ۱۱۰ سکه، درخواست اعسار داده و دادگاه آن را پذیرفته باشد، دیگر مشمول حبس نخواهد شد و ملزم به پرداخت اقساط طبق حکم دادگاه است. در صورت عدم پرداخت اقساط، دوباره امکان جلب و حبس برای او وجود دارد.
موضوع اعسار و تقسیط مهریه در شرایط اقتصادی فعلی کشور، به دلیل نوسانات شدید قیمت سکه و دشواری های اقتصادی، اهمیت مضاعفی یافته است و دادگاه ها با دقت بیشتری این درخواست ها را بررسی می کنند تا هم حقوق زن حفظ شود و هم از فشار غیرقابل تحمل بر مرد جلوگیری شود.
شایعات و طرح های پیشنهادی در خصوص مهریه (بررسی واقعیت تا سال ۱۴۰۴)
در سال های اخیر، به ویژه در سال ۱۴۰۴، شایعات و اخبار ضد و نقیض بسیاری در خصوص قوانین جدید مهریه در فضای مجازی و افکار عمومی مطرح شده است. مهم است که تفاوت اساسی بین یک طرح پیشنهادی در مجلس و یک قانون لازم الاجرا که پس از تصویب مراحل قانونی (شامل تأیید شورای نگهبان) به اجرا درآمده است، به دقت درک شود.
۱. طرح کاهش سقف کیفری مهریه به ۱۴ سکه: واقعیت و تحلیل
یکی از بحث برانگیزترین طرح های مطرح شده، پیشنهاد کاهش سقف کیفری مهریه به ۱۴ سکه است. این طرح که هدف اصلی آن، کاهش ورودی پرونده های مهریه به زندان ها و حبس زدایی بوده است، واکنش های متفاوتی را در پی داشته است.
- واقعیت: این موضوع یک طرح پیشنهادی در مجلس شورای اسلامی است و تا تاریخ نگارش این مقاله (سال ۱۴۰۴) هنوز به قانون قطعی و لازم الاجرا تبدیل نشده است.
- توضیح: هدف این طرح، صرفاً کاهش جنبه کیفری (امکان جلب و بازداشت مرد) مهریه است و نه اصل مبلغ مهریه. به این معنی که اگر این طرح تصویب شود، مرد برای مهریه بالاتر از ۱۴ سکه زندانی نخواهد شد. با این حال، مرد همچنان به پرداخت کل مهریه بدهکار است و زن می تواند از طریق راه های مدنی (مانند توقیف اموال) آن را مطالبه کند.
- آخرین وضعیت طرح: این طرح مراحل مختلفی را در کمیسیون های تخصصی مجلس طی کرده است، اما هنوز به تأیید نهایی مجلس و شورای نگهبان نرسیده و جنبه قانونی پیدا نکرده است.
۲. طرح کاهش مهریه به ۵ سکه: ابعاد و وضعیت حقوقی
در کنار طرح ۱۴ سکه، زمزمه هایی نیز درباره کاهش سقف مهریه به ۵ سکه مطرح شده است. این طرح نیز، مشابه طرح ۱۴ سکه، صرفاً جنبه پیشنهادی دارد و در حال بررسی است.
- واقعیت: این نیز یک طرح پیشنهادی در حال بررسی در کمیسیون های مجلس است و هنوز به قانون تبدیل نشده است.
- توضیح: این طرح نیز مانند طرح ۱۴ سکه، عمدتاً جنبه کیفری مهریه را هدف قرار داده است تا از زندانی شدن مردان بابت مهریه جلوگیری کند، نه اینکه کلیت مهریه را به ۵ سکه محدود کند.
۳. مالیات بر مهریه: شایعه یا واقعیت حقوقی؟
بحث دیگری که گاهی اوقات مطرح می شود، مربوط به «مالیات بر مهریه» است. این موضوع نیز تا کنون به صورت یک قانون رسمی و اجرایی در زمان ثبت عقد ازدواج در ایران درنیامده است.
- واقعیت: اگرچه بحث ها و پیشنهاداتی در مورد وضع مالیات بر مهریه (به ویژه برای مهریه های کلان) مطرح شده است، اما تاکنون قانون مالیات بر مهریه (در زمان ثبت عقد) اجرایی نشده است.
- توضیح: در برخی موارد، ممکن است در زمان اجرای مهریه و انتقال دارایی ها از مرد به زن، مالیات بر نقل و انتقال اموال مطرح شود که این موضوع مربوط به قوانین مالیاتی عمومی است و نه مالیات خاص بر مهریه. به عنوان مثال، اگر ملک یا خودرویی بابت مهریه به زن منتقل شود، ممکن است مشمول مالیات نقل و انتقال دارایی شود، اما این امر به معنای وضع مالیات بر خود مهریه در زمان تعیین آن نیست.
بنابراین، ضروری است که افراد اطلاعات خود را از مراجع رسمی و معتبر حقوقی و قانونی دریافت کنند و از تکیه بر شایعات و اخبار تأیید نشده خودداری نمایند.
روش های قانونی مطالبه مهریه
برای مطالبه مهریه، زن می تواند از دو مسیر اصلی حقوقی اقدام کند: از طریق اداره اجرای ثبت یا از طریق دادگاه خانواده. انتخاب مسیر مناسب به شرایط پرونده، نوع مهریه و وجود یا عدم وجود اموال قابل توقیف از سوی مرد بستگی دارد.
۱. مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت
اگر سند ازدواج رسمی باشد و مهریه از نوع عندالمطالبه و مالی عین معین (مانند سکه) باشد، زن می تواند مطالبه مهریه خود را از طریق اداره اجرای ثبت آغاز کند. این روش معمولاً از سرعت بیشتری در توقیف اموال برخوردار است.
- مراحل:
- مراجعه به دفترخانه: زن با در دست داشتن سند ازدواج رسمی به دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده، مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه مهریه را می نماید.
- ابلاغ اجرائیه: اجرائیه به مرد ابلاغ می شود و به او ۱۰ روز فرصت داده می شود تا مهریه را پرداخت کند یا اموالی را معرفی کند.
- معرفی و توقیف اموال: در صورت عدم پرداخت یا معرفی اموال، زن می تواند با معرفی اموال و دارایی های مرد (مانند حساب های بانکی، خودرو، سهام، حقوق، و املاک غیر از مستثنیات دین) درخواست توقیف آن ها را به اجرای ثبت ارائه دهد.
- محدودیت ها: این روش در توقیف اموال سرعت بیشتری دارد، اما برای توقیف برخی اموال مانند حقوق کارمندان (محدود به یک سوم یا یک چهارم) یا اموالی که جزء مستثنیات دین هستند (مانند منزل مسکونی متعارف)، محدودیت هایی وجود دارد.
- مزایا: سرعت بالاتر، عدم نیاز به پرداخت هزینه دادرسی اولیه بالا، امکان توقیف فوری اموال.
- معایب: در مواردی که مرد هیچ مال قابل شناسایی یا توقیفی نداشته باشد، این روش ممکن است نتیجه بخش نباشد و نیاز به مراجعه به دادگاه خانواده پیدا کند.
۲. مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده
در صورتی که مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد، یا اگر مهریه وجه نقد باشد و زن خواهان محاسبه آن به نرخ روز باشد، یا در مواردی که اجرای ثبت نتواند اموال مرد را توقیف کند، زن می تواند به دادگاه خانواده مراجعه کند.
- مراحل:
- تنظیم دادخواست: زن با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی الکترونیک، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت می کند.
- رسیدگی دادگاه: دادگاه خانواده به پرونده رسیدگی می کند. در این مرحله، اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زن باید توانایی مالی مرد را ثابت کند. اگر مهریه عندالمطالبه باشد و مرد ادعای اعسار کند، او باید ناتوانی مالی خود را به اثبات برساند.
- صدور حکم و اجرائیه: پس از بررسی، دادگاه حکم مقتضی را صادر می کند. در صورت محکومیت مرد، زن می تواند تقاضای صدور اجرائیه کند.
- اجرای حکم: اجرای حکم توسط واحد اجرای احکام دادگستری انجام می شود و شامل توقیف اموال، حساب های بانکی، حقوق یا سایر دارایی های مرد است.
۳. نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز
اگر مهریه وجه نقد باشد، به دلیل تورم و کاهش ارزش پول، طبق تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، مهریه متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تعیین مهریه نسبت به سال اجرای عقد (که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود) محاسبه و پرداخت خواهد شد. این محاسبه توسط کارشناس دادگستری و بر اساس شاخص تورم اعلامی بانک مرکزی صورت می گیرد. اما اگر مهریه سکه، طلا یا سایر اموال باشد، ملاک محاسبه، قیمت روز مطالبه آن (روزی که زن آن را از طریق اجرای ثبت یا دادگاه مطالبه می کند) خواهد بود.
حقوق مردان و عواقب عدم پرداخت مهریه
در پرونده های مهریه، علاوه بر حقوق زن، مردان نیز دارای حقوق و تکالیفی هستند که شناخت آن ها می تواند به مدیریت بهتر وضعیت حقوقی کمک کند. عدم پرداخت مهریه می تواند عواقب جدی حقوقی برای مرد به همراه داشته باشد.
۱. جلب و حبس در پرونده های مهریه
همان طور که پیش تر ذکر شد، بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، برای مهریه های تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی، اگر مرد از پرداخت مهریه خودداری کند و نتواند اعسار خود را به دادگاه ثابت کند، امکان صدور حکم جلب و حبس برای او وجود دارد. این حبس تا زمانی ادامه خواهد داشت که مرد یا مهریه را پرداخت کند، یا اعسار او ثابت شده و دادگاه حکم به تقسیط بدهد، یا رضایت زن را جلب نماید.
- حبس زدایی: با این حال، رویه های قضایی در سال های اخیر به سمت حبس زدایی و کاهش تعداد زندانیان مهریه حرکت کرده اند. تلاش می شود تا با تسهیل فرآیند اعسار و تقسیط، تا حد امکان از حبس مردان جلوگیری شود، مشروط بر اینکه واقعاً توانایی پرداخت نداشته باشند.
۲. توقیف اموال و مستثنیات دین
یکی از اصلی ترین راه های وصول مهریه، توقیف اموال مرد است. زن می تواند با معرفی دارایی های مرد، از دادگاه یا اجرای ثبت بخواهد که آن ها را توقیف کند تا از محل فروش یا انتقال آن ها، مهریه پرداخت شود. اموال قابل توقیف شامل موارد زیر می شوند:
- حساب های بانکی و سپرده ها.
- حقوق دریافتی از کارفرمای دولتی یا خصوصی (محدود به یک سوم یا یک چهارم).
- وسایل نقلیه مانند خودرو.
- املاک و مستغلات (به جز منزل مسکونی متعارف).
- سهام شرکت ها و اوراق بهادار.
- هر نوع مال منقول یا غیرمنقول دیگر که به نام مرد باشد.
اما قانون، برخی اموال را از شمول توقیف مستثنی کرده است که به آن ها «مستثنیات دین» گفته می شود. این اموال برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه برای بدهکار و خانواده اش ضروری تلقی می شوند و شامل موارد زیر هستند:
- منزل مسکونی که عرفاً در شأن بدهکار و خانواده او باشد.
- اثاثیه مورد نیاز زندگی (وسایل ضروری منزل).
- ابزار و وسایل کار یا کشاورزی که برای امرار معاش بدهکار ضروری است.
- بخش متعارفی از حقوق و مزایای دریافتی ماهانه.
- ودایع و سپرده های بانکی که برای پرداخت نفقه و هزینه های ضروری زندگی لازم است.
تشخیص مستثنیات دین بر عهده قاضی است و با توجه به شأن اجتماعی و وضعیت مالی بدهکار تعیین می شود.
۳. درخواست تعدیل اقساط مهریه
در صورتی که دادگاه حکم به تقسیط مهریه داده باشد، اما پس از مدتی وضعیت مالی مرد تغییر کند (مثلاً درآمد او کاهش یابد یا هزینه های زندگی اش افزایش پیدا کند)، مرد این حق را دارد که با ارائه دادخواست «تعدیل اقساط مهریه» از دادگاه بخواهد که میزان اقساط را متناسب با وضعیت جدید مالی او کاهش دهد. دادگاه با بررسی مستندات و شواهد ارائه شده، می تواند حکم به کاهش یا تغییر در نحوه پرداخت اقساط صادر کند. این امکان به مرد کمک می کند تا در صورت بروز مشکلات مالی غیرمنتظره، تحت فشار غیرقابل تحمل قرار نگیرد و توانایی پرداخت بدهی خود را حفظ نماید.
پرسش و پاسخ های متداول (FAQ) درباره مهریه
آیا خیانت زن باعث از بین رفتن مهریه می شود؟
خیر، مهریه یک حق مالی مستقل است که به محض جاری شدن عقد نکاح برای زن ایجاد می شود. بنابراین، سوءرفتار زن، از جمله خیانت، تأثیری بر حق او در مطالبه مهریه ندارد و مرد نمی تواند به دلیل خیانت زن از پرداخت مهریه خودداری کند.
آیا مهریه بعد از ازدواج مجدد زن از بین می رود؟
خیر، مهریه حق مالی زن است و حتی پس از طلاق و ازدواج مجدد او نیز پابرجا باقی می ماند. زن می تواند مهریه خود را از همسر سابقش، حتی پس از ازدواج مجدد، مطالبه کند.
برای دریافت مهریه بعد از فوت شوهر چه باید کرد؟
در صورت فوت شوهر، مهریه زن به دین ممتاز تبدیل شده و او می تواند مهریه خود را از ماترک (اموال به جا مانده از متوفی) قبل از تقسیم ارث بین ورثه، مطالبه و دریافت کند. زن در این حالت باید به دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف مراجعه کرده و دادخواست مطالبه مهریه از ترکه متوفی را ارائه دهد.
اگر مردی هیچ مالی نداشته باشد، آیا باز هم مهریه باید پرداخت شود؟
بله، مهریه دینی است که بر ذمه مرد قرار دارد. حتی اگر مرد هیچ مالی برای توقیف نداشته باشد و اعسار او ثابت شود، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می دهد. در این حالت، مرد موظف است اقساط را از حقوق ماهیانه خود (در صورت شاغل بودن) یا در آینده در صورت تمکن مالی پرداخت کند. مهریه هیچ گاه ساقط نمی شود مگر با بخشش از سوی زن.
آیا برای مهریه ای که در عقد تعیین نشده، سقف ۱۴ سکه اعمال می شود؟
خیر، طرح ۱۴ سکه مربوط به کاهش جنبه کیفری مهریه است و به مهریه هایی که از ابتدا در عقد تعیین نشده اند، ارتباطی ندارد. در صورتی که در عقد دائم مهریه تعیین نشده باشد، زن مستحق «مهریه المثل» است که میزان آن با توجه به شأن و وضعیت خانوادگی زن و سایر شرایط تعیین می شود.
نقش وکیل متخصص خانواده در پرونده های مهریه چیست؟
وکیل متخصص خانواده می تواند با ارائه مشاوره حقوقی دقیق، زن یا مرد را از حقوق و تعهداتشان آگاه سازد. او در تنظیم دادخواست، جمع آوری مدارک، پیگیری مراحل پرونده در دادگاه یا اداره ثبت، دفاع از موکل در جلسات رسیدگی، درخواست اعسار یا تعدیل اقساط، و نهایتاً وصول مهریه یا جلوگیری از عواقب ناخواسته، نقش حیاتی ایفا می کند.
آیا درخواست طلاق از سوی زن، مهریه را ساقط می کند؟
خیر، صرف درخواست طلاق از سوی زن، مهریه را ساقط نمی کند. زن همچنان مالک مهریه خود است و می تواند آن را مطالبه کند. تنها در مواردی خاص مانند طلاق «خلع» (که زن با بخشیدن تمام یا بخشی از مهریه خود، رضایت مرد را برای طلاق جلب می کند) ممکن است مهریه ساقط شود. همچنین در صورت «نشوز» (عدم تمکین) زن، مهریه ساقط نمی شود، اما ممکن است حقوقی مانند نفقه به او تعلق نگیرد.
نتیجه گیری
مهریه، به عنوان یک حق مالی مهم در نظام حقوقی ایران، همواره کانون بحث ها و ابهامات زیادی بوده است. درک صحیح این نکته کلیدی است که مهریه به لحاظ میزان، سقف قانونی مشخصی ندارد و هر آنچه زوجین با توافق در سند ازدواج قید کنند، معتبر است. با این حال، قوانین جاری، به ویژه ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی را به عنوان معیار برای ضمانت اجرایی حبس تعیین کرده است. به این معنی که برای مهریه تا ۱۱۰ سکه، مرد در صورت عدم اثبات اعسار، ممکن است زندانی شود، اما برای مازاد بر این میزان، صرفاً توانایی مالی مرد ملاک پرداخت است و امکان حبس وجود ندارد.
لازم به ذکر است که شایعات و طرح های مطرح شده در مجلس، نظیر کاهش سقف کیفری مهریه به ۱۴ یا ۵ سکه، تا سال ۱۴۰۴ هنوز به قانون قطعی تبدیل نشده اند و صرفاً جنبه پیشنهادی دارند. آگاهی از این تمایزات و شناخت دقیق حقوق و تعهدات، چه برای زوجین در آستانه ازدواج و چه برای افرادی که درگیر پرونده های مهریه هستند، از اهمیت حیاتی برخوردار است. در چنین مواردی، توصیه می شود برای هرگونه اقدام حقوقی، حتماً با یک وکیل متخصص خانواده مشورت شود تا از پیچیدگی های قانونی و عواقب احتمالی جلوگیری گردد.