شرایط مهریه اجرا گذاشتن

برای به اجرا گذاشتن مهریه، زوجه باید با در دست داشتن سند ازدواج رسمی و مدارک شناسایی به یکی از دو مسیر قانونی، یعنی اداره اجرای ثبت اسناد یا دادگاه خانواده، مراجعه کند. انتخاب مسیر مناسب به عواملی نظیر وجود اموال قابل شناسایی از سوی زوج، تمایل به توقیف فوری دارایی ها و وضعیت مالی زوج بستگی دارد. مهریه به محض عقد نکاح به مالکیت زن درمی آید و حق مطالبه آن فارغ از هرگونه اختلاف و حتی بدون نیاز به طلاق محفوظ است.

یکی از حقوق مالی مهمی که به موجب عقد نکاح برای زن ایجاد می شود، مهریه است. این حق، که در ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به صراحت ذکر شده، به محض وقوع عقد، به مالکیت زوجه درمی آید. این بدان معناست که زن می تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند و مطالبه مهریه ارتباطی با تمکین یا عدم تمکین زن، یا حتی قصد طلاق ندارد. با این حال، فرآیند مطالبه و به اجرا گذاشتن مهریه دارای پیچیدگی های حقوقی و اداری خاص خود است که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف عقد، ضروری به نظر می رسد.

در سال های اخیر، قوانین و رویه های مربوط به مهریه دستخوش تغییراتی شده اند که هدف از آن، تنظیم بهتر روابط مالی زوجین و کاهش پرونده های قضایی بوده است. به ویژه، مباحثی نظیر محدودیت ۱۱۰ سکه برای حکم جلب و رویه های جدید در اعسار و تقسیط مهریه، از جمله مواردی هستند که اطلاع از آن ها برای افرادی که قصد به اجرا گذاشتن مهریه خود را دارند، حیاتی است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و به روز، به تمامی ابعاد حقوقی و مراحل عملی شرایط مهریه اجرا گذاشتن می پردازد تا مخاطبان بتوانند با آگاهی کامل و تصمیم گیری هوشمندانه، مسیر پیش رو را طی کنند.

۱. مهریه چیست؟ شناخت انواع و ماهیت آن

مهریه یکی از ارکان اصلی عقد نکاح در فقه اسلامی و حقوق ایران است که ماهیت آن به عنوان یک حق مالی زن، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. درک صحیح از تعریف، ویژگی ها و انواع مهریه، اولین گام برای ورود به بحث شرایط و مراحل به اجرا گذاشتن آن است.

۱.۱. تعریف قانونی مهریه

مطابق با ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، مهریه مالی است که مرد به موجب عقد نکاح به زن می پردازد. این مالکیت به محض وقوع عقد، برای زن مستقر می شود و او می تواند هر نوع تصرفی در آن بنماید. برخلاف تصور برخی، مهریه یک هدیه یا تعهد مشروط نیست، بلکه یک دین است که بر ذمه مرد قرار می گیرد و زن حق مطالبه آن را دارد، حتی اگر به زندگی مشترک ادامه ندهد یا قصد طلاق نداشته باشد. در واقع، این حق بلافاصله پس از امضای عقدنامه رسمی برای زوجه ایجاد می شود و نیازی به هیچ اقدام دیگری برای اثبات مالکیت نیست.

۱.۲. ویژگی های مهریه صحیح

برای اینکه مهریه از نظر قانونی صحیح و قابل مطالبه باشد، باید دارای ویژگی های مشخصی باشد:

• مالیت داشتن: مهریه باید دارای ارزش مالی باشد و عرفاً بتوان برای آن قیمت تعیین کرد.
• مشروعیت: موضوع مهریه نباید از نظر شرعی و قانونی حرام یا نامشروع باشد (مثلاً مشروبات الکلی).
• معلوم و معین بودن: مهریه باید کاملاً مشخص و شفاف باشد، به طوری که هیچ ابهامی در مقدار، نوع یا اوصاف آن وجود نداشته باشد (مانند یک قطعه زمین در تهران که فاقد پلاک ثبتی معین باشد، صحیح نیست).
• قابلیت تملک: مالی که به عنوان مهریه تعیین می شود، باید قابل تملک توسط زوجه باشد.

۱.۳. انواع مهریه از نظر زمان پرداخت

مهریه از نظر زمان پرداخت به دو نوع اصلی تقسیم می شود که هر کدام شرایط مطالبه متفاوتی دارند:

۱.۳.۱. عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه به معنای مهریه ای است که زن می تواند در هر زمانی پس از وقوع عقد، آن را از مرد مطالبه کند. در این نوع مهریه، زن نیازی به اثبات توانایی مالی مرد ندارد و به محض مطالبه، مرد مکلف به پرداخت آن است. اکثر مهریه ها در ایران به صورت عندالمطالبه تعیین می شوند. در صورت عدم پرداخت، زن می تواند از طریق قانونی اقدام به توقیف اموال مرد و یا در شرایط خاص، تقاضای حکم جلب تا سقف ۱۱۰ سکه را داشته باشد. این نوع مهریه بیشترین ضمانت اجرایی را برای زن فراهم می کند.

۱.۳.۲. عندالاستطاعه

مهریه عندالاستطاعه نوعی از مهریه است که پرداخت آن منوط به اثبات توانایی مالی مرد از سوی زن است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند این نوع مهریه را مطالبه کند که ثابت کند مرد توانایی پرداخت آن را دارد. در این حالت، بار اثبات تمکن مالی بر دوش زن است و تا زمانی که این تمکن اثبات نشود، زن نمی تواند حکم جلب یا ممنوع الخروجی مرد را بگیرد. این نوع مهریه به دلیل دشواری اثبات استطاعت مالی زوج، از ضمانت اجرایی کمتری نسبت به مهریه عندالمطالبه برخوردار است و عموماً در سالیان اخیر کمتر مورد توافق قرار می گیرد.

۱.۴. انواع مهریه از نظر موضوع

مهریه می تواند شامل هر مالی باشد که ارزش اقتصادی و مشروعیت داشته باشد. رایج ترین انواع مهریه از نظر موضوع عبارتند از:

• سکه (نحوه محاسبه نرخ روز): سکه بهار آزادی یا امامی، نیم سکه و ربع سکه از رایج ترین انواع مهریه هستند. نرخ محاسبه آن ها بر اساس قیمت روز سکه در زمان پرداخت یا وصول محاسبه می شود، نه زمان عقد یا مطالبه اولیه.
• وجه نقد (نحوه محاسبه نرخ روز بر اساس شاخص بانک مرکزی): اگر مهریه وجه نقد باشد، مطابق با تبصره اول ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال اجرای عقد (که توسط بانک مرکزی تعیین می شود)، به نرخ روز محاسبه و پرداخت خواهد شد.
• مال غیرمنقول (ملک، زمین، آپارتمان) و نکات ثبتی آن: مهریه می تواند یک مال غیرمنقول مانند خانه، زمین یا آپارتمان باشد. در این صورت، لازم است که مشخصات دقیق ملک از جمله پلاک ثبتی و جزئیات دیگر در سند ازدواج قید شود. اگر ملک در زمان عقد به نام زن انتقال داده نشود، مرد متعهد به انتقال آن در آینده است و زن می تواند از طریق دادگاه الزام او را به انتقال سند مطالبه کند. اگر ملک به نام زوج نباشد و مالک دیگری داشته باشد، امضای مالک در عقدنامه برای ضمانت پرداخت ضروری است.
• سایر اموال (طلا، خودرو و…): هر مال منقول دیگری مانند طلا، خودرو، سهام شرکت یا حتی انجام یک عمل مشروع و دارای ارزش مالی (مانند آموزش قرآن) می تواند به عنوان مهریه تعیین شود. ملاک اصلی، مالیت و مشروعیت موضوع مهریه است.

۲. شرایط کلی و مدارک لازم برای اجرای مهریه

پیش از اقدام برای به اجرا گذاشتن مهریه، لازم است زوجه از شرایط کلی و مدارک مورد نیاز آگاه باشد تا بتواند روند قانونی را به درستی و بدون اتلاف وقت طی کند. رعایت این نکات، به سرعت و اثربخشی فرآیند کمک شایانی خواهد کرد.

۲.۱. مالکیت زن بر مهریه

یکی از اصول بنیادین در حقوق خانواده ایران، مالکیت مطلق زن بر مهریه به محض وقوع عقد نکاح است. این اصل به صراحت در ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی بیان شده و بدان معناست که به محض امضای عقدنامه، زن صاحب تمام مهریه خود می شود، حتی اگر هنوز زندگی مشترک آغاز نشده باشد و حتی اگر زن در آینده تمکین نکند یا خواهان طلاق شود. این مالکیت، حقی غیرقابل انکار است که مرد مکلف به پرداخت آن است.

۲.۲. امکان مطالبه مهریه بدون طلاق

برخلاف تصور رایج، مطالبه مهریه لزوماً با درخواست طلاق همراه نیست. زن می تواند در هر مقطع از زندگی مشترک، حتی بدون قصد طلاق، مهریه خود را مطالبه کند. این یک پرونده مالی مجزا از پرونده طلاق محسوب می شود و دادگاه ها به این درخواست رسیدگی می کنند. بسیاری از زنان به دلایل مختلف از جمله تأمین امنیت مالی، در طول زندگی مشترک اقدام به مطالبه مهریه می کنند. با این حال، باید توجه داشت که این اقدام می تواند بر روابط عاطفی زوجین تأثیرگذار باشد و بهتر است با در نظر گرفتن تمامی جوانب، تصمیم گیری شود.

۲.۳. مدارک ضروری

برای شروع فرآیند به اجرا گذاشتن مهریه، ارائه مدارک زیر ضروری است:

1. اصل سند ازدواج یا رونوشت آن: این سند اصلی ترین مدرک برای اثبات عقد نکاح و میزان مهریه است. در صورت عدم دسترسی به اصل سند، رونوشت برابر با اصل آن از دفترخانه محل عقد قابل تهیه است.
2. شناسنامه زوجه: برای احراز هویت زن مطالبه کننده مهریه.
3. کارت ملی زوجه: برای احراز هویت زن مطالبه کننده مهریه.

در برخی موارد، ممکن است مدارک دیگری مانند فیش حقوقی مرد (برای استعلام و توقیف حقوق) یا اسناد مالکیت اموال مرد (برای توقیف اموال) نیز مورد نیاز باشد که زن می تواند آن ها را به مراجع مربوطه ارائه دهد.

۲.۴. نقش وکیل متخصص در پرونده مهریه

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و اداری فرآیند مطالبه مهریه، استفاده از خدمات یک وکیل متخصص و باتجربه در دعاوی خانواده، می تواند مزایای قابل توجهی داشته باشد. وکیل می تواند:

• بهترین مسیر قانونی (ثبتی یا قضایی) را با توجه به شرایط موکل انتخاب کند.
• در جمع آوری و ارائه مدارک، ثبت دادخواست یا درخواست اجرائیه، و پیگیری مراحل مختلف پرونده کمک کند.
• با دفاع حقوقی قوی، از حقوق موکل در برابر چالش هایی مانند اعسار زوج یا فرار از دین محافظت کند.
• در مذاکرات و رسیدگی های دادگاهی، نقش موثری ایفا نماید و به سرعت بخشیدن به روند پرونده کمک کند.

۳. مراحل گام به گام به اجرا گذاشتن مهریه: دو مسیر اصلی (۱۴۰۴)

برای به اجرا گذاشتن مهریه، دو مسیر اصلی قانونی وجود دارد: اداره ثبت اسناد و املاک و دادگاه خانواده. انتخاب هر یک از این مسیرها بستگی به شرایط پرونده، وجود اموال و سرعت مورد نظر زوجه دارد. در سال ۱۴۰۴ نیز، این دو مسیر با برخی رویه های جدید همچنان فعال هستند.

۳.۱. مسیر اول: از طریق اداره ثبت اسناد و املاک

این روش برای مواردی که سند ازدواج رسمی باشد و زوجه اطلاعاتی از اموال منقول و غیرمنقول زوج داشته باشد، یا قصد ممنوع الخروج کردن او را داشته باشد، می تواند سریع تر و کم هزینه تر باشد.

۳.۱.۱. گام اول: درخواست صدور اجرائیه از دفترخانه

زن یا وکیل او ابتدا باید به دفترخانه ای که عقد ازدواج در آن به ثبت رسیده است، مراجعه کند. در صورت تغییر نشانی دفترخانه یا فوت سردفتر، می توان از طریق کانون سردفتران یا اداره ثبت اسناد و املاک شهر مربوطه، اطلاعات جدید را کسب کرد. در این مرحله، زوجه با ارائه اصل سند ازدواج و مدارک شناسایی، درخواست صدور اجرائیه برای تمام یا قسمتی از مهریه را تقدیم می کند. دفترخانه، اجرائیه را صادر و از طریق پست به نشانی زوج (مندرج در عقدنامه) ابلاغ می کند. حتی اگر نشانی زوج تغییر کرده باشد، ابلاغ به نشانی مندرج در عقدنامه کفایت می کند و برای شروع عملیات اجرایی ثبت، نیازی به ابلاغ واقعی به نشانی جدید نیست.

۳.۱.۲. گام دوم: مراجعه به اداره اجرای ثبت

پس از صدور اجرائیه توسط دفترخانه، زوجه یا وکیل وی باید با در دست داشتن اجرائیه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک شهری که دفتر ازدواج در آن واقع شده است، مراجعه کند. در این مرحله، اقدامات زیر قابل انجام است:

• معرفی و توقیف اموال زوج: زوجه می تواند اموال منقول (مانند خودرو، حساب های بانکی، حقوق، سهام) و غیرمنقول (مانند ملک و زمین) زوج را جهت توقیف به اداره ثبت معرفی کند.
• درخواست استعلام اموال: در صورت عدم اطلاع دقیق از اموال زوج، اداره ثبت می تواند از مراجع ذی صلاح مانند راهور (برای خودرو)، بانک ها (برای حساب های بانکی) و اداره ثبت اسناد (برای املاک) استعلام بگیرد.
• نحوه توقیف اموال: پس از شناسایی اموال، اداره ثبت اقدام به توقیف آن ها می کند. این توقیف می تواند شامل توقیف فیزیکی خودرو یا مسدودی حساب های بانکی باشد.
• ممنوع الخروج کردن زوج: از مزایای مهم این روش، امکان ممنوع الخروج کردن زوج از طریق اداره ثبت است که برخلاف دادگاه، محدودیت ۱۱۰ سکه در این مرحله اعمال نمی شود و می توان برای هر میزان مهریه، ممنوع الخروجی را اعمال کرد.
• پروسه مزایده و فروش اموال: در صورت عدم پرداخت مهریه توسط زوج، اموال توقیف شده توسط کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی و سپس به مزایده گذاشته شده و از محل فروش آن ها، مهریه زوجه وصول می گردد.
• صدور گواهی برای مراجعه به دادگاه: اگر ظرف مدت زمان مشخصی (معمولاً شش ماه) از طریق اجرای ثبت مالی شناسایی نشود یا عملیات اجرایی به نتیجه نرسد، به درخواست زوجه گواهی عدم امکان وصول مهریه صادر می شود که به او امکان مراجعه به دادگاه خانواده را می دهد.

۳.۱.۳. مزایا و معایب روش ثبتی

مزایا:

1. کم هزینه تر بودن: در این روش، نیازی به پرداخت هزینه دادرسی (۳.۵ درصد مهریه) نیست.
2. سرعت در توقیف اموال: در صورت معرفی مال مشخص، توقیف اموال می تواند سریع تر انجام شود.
3. امکان ممنوع الخروجی بدون محدودیت ۱۱۰ سکه: این یکی از مهم ترین مزایای روش ثبتی است.

معایب:

1. نیازمند معرفی مال: اگر زوجه نتواند مالی از زوج معرفی کند، این روش به تنهایی ممکن است به نتیجه نرسد.
2. عدم امکان جلب: از طریق اجرای ثبت امکان صدور حکم جلب زوج وجود ندارد.

۳.۲. مسیر دوم: از طریق دادگاه خانواده

این مسیر برای مواردی که زوجه از اموال زوج اطلاع دقیقی ندارد، یا قصد جلب زوج را دارد، یا مسیر ثبتی به نتیجه نرسیده است، مناسب تر است.

۳.۲.۱. گام اول: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

زوجه یا وکیل او باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را ثبت کند. در این مرحله، امکان ثبت دادخواست تأمین خواسته نیز وجود دارد. تأمین خواسته، درخواستی برای توقیف فوری اموال زوج، قبل از اطلاع او از دعوی اصلی، برای جلوگیری از نقل و انتقال اموال است. هزینه دادرسی این روش، ۳.۵ درصد از مبلغ مهریه مطالبه شده است. اگر زوجه توانایی پرداخت این هزینه را نداشته باشد، می تواند همزمان با دادخواست اصلی، درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز تقدیم کند و برای اثبات آن، دو شاهد به دادگاه معرفی نماید.

۳.۲.۲. گام دوم: رسیدگی در دادگاه و صدور حکم

پس از ثبت دادخواست، پرونده به دادگاه خانواده ارجاع و مراحل رسیدگی آغاز می شود:

• صدور قرار تأمین خواسته و توقیف اموال: در صورت ثبت دادخواست تأمین خواسته، دادگاه ابتدا اقدام به صدور قرار توقیف فوری اموال می کند. لازم به ذکر است که پس از صدور قرار تأمین خواسته، زوجه مکلف است ظرف ۱۰ روز از تاریخ صدور قرار، دادخواست اصلی مطالبه مهریه را تقدیم کند؛ در غیر این صورت، قرار تأمین خواسته به درخواست زوج لغو و اموال آزاد می شود.
• برگزاری جلسات رسیدگی و صدور حکم: دادگاه با دعوت طرفین و بررسی مستندات، جلسات رسیدگی را برگزار و در نهایت حکم به پرداخت مهریه صادر می کند.
• مراحل اجرای حکم: پس از قطعی شدن حکم، مراحل اجرای آن از طریق واحد اجرای احکام دادگستری دنبال می شود که شامل توقیف اموال، مسدودی حساب ها و در صورت عدم وجود مال و درخواست زوجه، صدور حکم جلب تا سقف ۱۱۰ سکه است.

۳.۲.۳. مزایا و معایب روش قضایی

مزایا:

1. امکان صدور حکم جلب: تا سقف ۱۱۰ سکه، می توان حکم جلب زوج را گرفت.
2. پوشش عدم وجود مال: در صورت عدم شناسایی مال، امکان رسیدگی و صدور حکم تقسیط مهریه وجود دارد.
3. امکان تأمین خواسته: توقیف فوری اموال قبل از اطلاع زوج برای جلوگیری از فرار از دین.

معایب:

1. هزینه دادرسی: پرداخت ۳.۵ درصد از مهریه مطالبه شده.
2. طولانی بودن فرآیند: مراحل رسیدگی و اجرای حکم ممکن است زمان بر باشد.

۴. نکات حقوقی و چالش های کلیدی در اجرای مهریه

اجرای مهریه، به ویژه با توجه به تغییرات و رویه های جدید قانونی، چالش های حقوقی متعددی دارد که آگاهی از آن ها برای زوجه و زوج حائز اهمیت است. در این بخش، به مهم ترین نکات حقوقی و چالش های پیش روی طرفین در پرونده مهریه می پردازیم.

۴.۱. قانون ۱۱۰ سکه و محدودیت های جلب

در سال های اخیر، یکی از مهم ترین اصلاحات در قوانین مهریه، محدودیت ۱۱۰ سکه برای حکم جلب و حبس زوج بوده است. مطابق این قانون، مرد تنها تا سقف ۱۱۰ سکه از مهریه یا معادل ریالی آن، در صورت عدم پرداخت و اثبات اعسار، قابل جلب و بازداشت است. این به معنای آن نیست که مهریه بالاتر از ۱۱۰ سکه از بین می رود یا قابل مطالبه نیست، بلکه مرد صرفاً بابت مازاد بر ۱۱۰ سکه بازداشت نمی شود و زن برای وصول مابقی مهریه باید اموالی از مرد معرفی کند. هدف از این قانون، جلوگیری از زندانی شدن مردان صرفاً به دلیل بدهی مهریه و در عین حال حفظ حق زن برای مطالبه کامل مهریه است.

مطابق قانون، مرد تنها تا سقف ۱۱۰ سکه از مهریه یا معادل ریالی آن، در صورت عدم پرداخت و اثبات اعسار، قابل جلب و بازداشت است. این به معنای عدم قابلیت مطالبه مهریه بالاتر از این سقف نیست، بلکه زن برای وصول مازاد باید اموال مرد را معرفی کند.

۴.۲. مستثنیات دین در پرونده مهریه

مستثنیات دین شامل اموالی است که بر اساس قانون، حتی در صورت بدهی مرد، قابل توقیف برای پرداخت مهریه یا سایر دیون نیستند. این اموال برای حفظ حداقل های زندگی محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی در نظر گرفته شده اند و شامل موارد زیر می شوند (مطابق ماده ۲۴ قانون محکومیت های مالی):

• منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکوم علیه در حالت اعسار او باشد.
• اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
• آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود.
• کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها.
• وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
• تلفن مورد نیاز مدیون.
• مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.

زوج می تواند به توقیف اموالی که جزو مستثنیات دین هستند، اعتراض کند و دادگاه به این اعتراض رسیدگی خواهد کرد.

۴.۳. اعسار از پرداخت مهریه و تقسیط آن

در صورتی که زوج توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) را به دادگاه تقدیم کند. دادگاه پس از بررسی وضعیت مالی، شغل، درآمد و سایر بدهی های زوج و استماع اظهارات طرفین و شهادت شهود، در صورت احراز اعسار، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. تقسیط مهریه شامل یک پیش پرداخت (مبلغی که مرد باید فوراً بپردازد) و اقساط ماهیانه یا دوره ای است. میزان پیش پرداخت و اقساط، فرمول ثابتی ندارد و کاملاً به تشخیص قاضی و متناسب با وضعیت مالی و شأن زوج تعیین می شود. بخشنامه های اخیر قوه قضائیه نیز بر تسریع در رسیدگی به دادخواست های تعدیل اقساط (به ویژه با توجه به تورم و افزایش قیمت سکه) تأکید دارند تا از زندانی شدن بی جهت افراد جلوگیری شود.

۴.۴. فرار از دین مهریه: چالش ها و رویه ها

فرار از دین به معنای انتقال عمدی اموال توسط بدهکار (زوج) به نام شخص دیگری با هدف عدم پرداخت بدهی (مهریه) است. اثبات فرار از دین در عمل بسیار دشوار است و نیاز به ارائه شواهد و مستندات قوی دارد که نشان دهد انتقال مال با قصد عمدی عدم پرداخت مهریه صورت گرفته است. اگر اموال قبل از اقدام زن به مطالبه مهریه به نام دیگران منتقل شده باشند، اثبات اینکه این انتقال با قصد فرار از دین بوده، پیچیده تر می شود. دادگاه ها در این موارد، قصد و نیت زوج را بررسی می کنند و صرف انتقال مال، دلیل بر فرار از دین نیست.

۴.۵. مهریه در دوران عقد (حق حبس)

در صورتی که زن باکره باشد و قبل از نزدیکی با همسرش، طلاق واقع شود، مهریه او نصف خواهد شد. یکی از حقوق مهم زن در دوران عقد، «حق حبس» است. بر اساس این حق (ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی)، زن می تواند تا زمانی که مهریه او (یا پیش قسط مهریه در صورت تقسیط) به طور کامل پرداخت نشده، از تمکین خاص (نزدیکی) خودداری کند و در عین حال، نفقه به او تعلق می گیرد. این حق تا زمانی معتبر است که زن خود مبادرت به تمکین نکرده باشد.

۴.۶. مهریه در عقد موقت

در عقد موقت (صیغه)، تعیین مهریه، یکی از شرایط صحت عقد است و عدم تعیین آن موجب بطلان عقد می شود. مهریه در عقد موقت نیز قابل مطالبه است. با این حال، به اجرا گذاشتن مهریه از طریق اداره ثبت اسناد، نیازمند سند رسمی نکاح موقت است و در صورت وجود تنها صیغه نامه عادی، مطالبه مهریه باید از طریق دادگاه خانواده صورت گیرد. همچنین، در عقد موقت، حق حبس برای زن متصور نیست و به محض وقوع عقد، زن باید تمکین کند.

۴.۷. مهریه پس از فوت زوج

مهریه یک دین است و با فوت زوج از بین نمی رود. پس از فوت مرد، زن می تواند مهریه خود را از ماترک (ارث) متوفی مطالبه کند. ورثه زوج هیچ مسئولیتی در قبال پرداخت مهریه از اموال شخصی خود ندارند و پرداخت مهریه صرفاً از محل اموال باقی مانده از متوفی (پس از کسر هزینه های کفن و دفن) صورت می گیرد. نرخ محاسبه مهریه (مانند سکه یا وجه نقد)، تا تاریخ فوت زوج ملاک عمل خواهد بود.

۴.۸. نقش ضامن در پرداخت مهریه

گاهی اوقات در سند ازدواج، فردی به عنوان ضامن پرداخت مهریه معرفی می شود (مثلاً پدر زوج). در چنین حالتی، زن می تواند در صورت عدم پرداخت مهریه توسط زوج، مطالبه آن را از ضامن نیز بنماید. ضمانت می تواند به صورت تضامنی باشد، یعنی زن می تواند هر دو نفر (زوج و ضامن) یا هر یک از آن ها را برای مطالبه مهریه طرف دعوی قرار دهد. این امر می تواند پشتوانه مالی بیشتری برای زن فراهم کند، به ویژه اگر زوج تمکن مالی کافی نداشته باشد.

۴.۹. انصراف یا سازش در مطالبه مهریه

زوجه در هر مرحله از فرآیند مطالبه و اجرای مهریه، می تواند از درخواست خود انصراف دهد یا با زوج سازش کند. این انصراف یا سازش می تواند منجر به توقف عملیات اجرایی شود. به عنوان مثال، در صورت آشتی زوجین، بخشیدن مهریه، یا توافق بر نحوه پرداخت جدید، زوجه می تواند رضایت خود را به مراجع قضایی یا ثبتی اعلام کند و پرونده مختومه خواهد شد. اما نکته مهم این است که اگر مهریه ابراء (بخشیده) شود، دیگر قابل رجوع و مطالبه نخواهد بود، اما اگر بذل (هبه) شود، در برخی شرایط ممکن است قابل رجوع باشد.

۴.۱۰. توقیف حقوق و مزایای زوج

یکی از راه های وصول مهریه، توقیف بخشی از حقوق و مزایای دریافتی زوج از محل کار است. طبق قانون، میزان توقیف حقوق برای مهریه یا سایر دیون، بسته به اینکه زوج دارای فرزند تحت تکفل باشد یا خیر، متفاوت است. اگر زوج فاقد فرزند یا عائله واجب النفقه باشد، تا یک سوم از حقوق و مزایای او قابل توقیف است. اما اگر دارای فرزند تحت تکفل باشد، این میزان به یک چهارم کاهش می یابد. این توقیف می تواند هم از طریق اداره اجرای ثبت و هم از طریق اجرای احکام دادگاه صورت پذیرد و معمولاً به صورت کسر از حقوق ماهیانه و واریز به حساب زوجه انجام می شود.

۵. توقیف اموال منقول و غیرمنقول برای مهریه

یکی از اصلی ترین روش ها برای وصول مهریه، توقیف اموال زوج است. این اموال می توانند شامل دارایی های منقول (مانند خودرو، حساب بانکی، سهام) و غیرمنقول (مانند ملک، زمین) باشند. اطلاع از نحوه توقیف و شرایط آن، برای زوجه ای که قصد مطالبه مهریه دارد، بسیار حیاتی است.

۵.۱. شناسایی و معرفی اموال

برای توقیف اموال، زوجه یا وکیل او باید اموال زوج را شناسایی و مشخصات دقیق آن ها را به مرجع قضایی یا ثبتی ارائه دهد. این شناسایی می تواند از طریق اطلاعات شخصی زوجه، تحقیقات محلی، یا با درخواست استعلام از مراجع مربوطه صورت گیرد. به عنوان مثال، برای توقیف ملک، ارائه پلاک ثبتی، برای خودرو، شماره پلاک، و برای حساب بانکی، شماره حساب و نام بانک ضروری است.

۵.۲. توقیف اموال منقول

اموال منقول شامل کلیه دارایی هایی است که قابل جابه جایی هستند. مهم ترین این اموال برای توقیف عبارتند از:

• حساب های بانکی: زوجه می تواند درخواست مسدودی حساب های بانکی زوج را به اندازه مبلغ مهریه از طریق اداره ثبت یا دادگاه ارائه دهد.
• حقوق و مزایای شغلی: همانطور که پیشتر ذکر شد، بخشی از حقوق و مزایای مرد (یک چهارم یا یک سوم) قابل توقیف است.
• خودرو: خودروهای متعلق به زوج، با استعلام از راهنمایی و رانندگی، قابل شناسایی و توقیف هستند. پس از توقیف، خودرو ممکن است به پارکینگ منتقل و در صورت عدم پرداخت مهریه، به مزایده گذاشته شود.
• سهام و اوراق بهادار: سهام شرکت ها و اوراق بهادار متعلق به زوج نیز با استعلام از بورس یا سازمان مربوطه، قابل توقیف می باشند.
• سایر اموال منقول: هر مال منقول ارزشمند دیگری که به نام زوج باشد، مانند طلا، جواهرات، لوازم منزل (غیر از مستثنیات دین) و… قابل توقیف است.

۵.۳. توقیف اموال غیرمنقول

اموال غیرمنقول شامل ملک، زمین، آپارتمان و هر آنچه که قابل جابه جایی نباشد، است. برای توقیف اموال غیرمنقول، داشتن پلاک ثبتی ملک ضروری است. اداره ثبت اسناد و املاک، با دریافت درخواست و پس از احراز مالکیت زوج، اقدام به توقیف سند ملک می کند. در صورت عدم پرداخت مهریه، ملک توقیف شده پس از ارزیابی توسط کارشناس رسمی، به مزایده گذاشته شده و از محل فروش آن، مهریه زوجه پرداخت می شود. باید توجه داشت که «منزل مسکونی در شأن» زوج جزو مستثنیات دین محسوب می شود و عموماً قابل توقیف نیست، مگر اینکه ملک بسیار گران قیمت باشد و عرفاً از شأن زوج بالاتر محسوب شود.

۵.۴. توقیف سهم الارث

در صورتی که زوج وراثی از متوفی (مانند پدر) باشد و سهم الارثی به او تعلق گیرد، زوجه می تواند سهم الارث او را نیز برای وصول مهریه توقیف کند. این توقیف حتی قبل از انجام انحصار وراثت رسمی نیز امکان پذیر است، زیرا حق ارث به محض فوت مورث ایجاد می شود. زوجه باید به دادگاه یا اداره ثبت، مراتب فوت مورث و مشخصات زوج به عنوان وارث را اعلام کند تا اقدامات لازم برای توقیف سهم الارث صورت گیرد.

۶. هزینه های به اجرا گذاشتن مهریه

مطلع بودن از هزینه های قانونی مربوط به به اجرا گذاشتن مهریه، برای هر دو طرف دعوی ضروری است. این هزینه ها بسته به مسیر انتخابی (ثبتی یا قضایی) و مراحل مختلف پرونده متفاوت خواهد بود.

۶.۱. هزینه دادرسی در روش قضایی

در صورتی که زوجه مسیر دادگاه خانواده را برای مطالبه مهریه انتخاب کند، مکلف به پرداخت هزینه دادرسی است. این هزینه، معادل ۳.۵ درصد از مبلغ مهریه مطالبه شده است. اگر مهریه سکه باشد، ارزش ریالی آن در زمان ثبت دادخواست محاسبه و هزینه دادرسی بر اساس آن تعیین می شود. این مبلغ می تواند در مهریه های بالا، قابل توجه باشد. با این حال، زوجه می تواند در صورت عدم توانایی مالی، همزمان با دادخواست مطالبه مهریه، درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز تقدیم کند.

۶.۲. هزینه های اجرایی در روش ثبتی

در مسیر اداره ثبت، زوجه ابتدا مبلغ اندکی را برای درخواست صدور اجرائیه به دفترخانه پرداخت می کند. این مبلغ بسیار کمتر از هزینه دادرسی دادگاه است. هزینه اصلی در روش ثبتی، «نیم عشر اجرایی» است که معادل ۵ درصد از مبلغ مهریه وصول شده است. این نیم عشر پس از پایان عملیات اجرایی و هنگام وصول مهریه از زوج یا محل فروش اموال توقیف شده، از زوج اخذ می شود و زوجه در ابتدا نیازی به پرداخت آن ندارد. در صورت انصراف زوجه از ادامه پرونده یا سازش طرفین قبل از وصول مهریه، معمولاً نیم عشر اجرایی نیز اخذ نمی شود.

۶.۳. سایر هزینه ها

علاوه بر موارد فوق، ممکن است هزینه های دیگری نیز در طول فرآیند مطالبه مهریه ایجاد شود، از جمله:

• هزینه کارشناسی: در صورت توقیف اموالی مانند ملک، خودرو یا سهام، ممکن است نیاز به ارزیابی توسط کارشناس رسمی دادگستری باشد که هزینه آن بر عهده کسی است که تقاضای کارشناسی کرده و در نهایت بر عهده محکوم علیه خواهد بود.
• هزینه وکالت: در صورت استفاده از وکیل، حق الوکاله وکیل نیز به هزینه ها اضافه می شود که میزان آن بر اساس توافق با وکیل و تعرفه های قانونی تعیین می گردد.
• هزینه های مربوط به ابلاغ و استعلام: این هزینه ها معمولاً جزئی هستند و به صورت تمبر باطل می شود.

مدیریت این هزینه ها و آگاهی از آن ها می تواند به برنامه ریزی بهتر زوجه برای مطالبه حق خود کمک کند. در مواردی که زوجه توانایی مالی محدودی دارد، امکان درخواست اعسار از پرداخت هزینه های دادرسی در دادگاه یا انتخاب مسیر کم هزینه تر ثبتی وجود دارد.

مهریه یک حق مالی مهم برای زن در عقد نکاح است که به محض جاری شدن صیغه عقد، مالکیت آن برای زن ثابت می شود. درک دقیق شرایط مهریه اجرا گذاشتن، انواع مهریه، مسیرهای قانونی موجود (اداره ثبت و دادگاه خانواده)، مدارک لازم، و نکات حقوقی پیرامون آن از جمله قانون ۱۱۰ سکه و مستثنیات دین، برای هر دو طرفین دعوی ضروری است. هر یک از مسیرهای ثبتی و قضایی مزایا و معایب خاص خود را دارند که باید با توجه به شرایط مالی زوج و اهداف زوجه انتخاب شوند. مسائلی چون اعسار، تقسیط و فرار از دین نیز از چالش های رایج در این پرونده ها هستند که نیاز به آگاهی و مشاوره حقوقی تخصصی دارند. توصیه می شود پیش از هر اقدامی، با یک وکیل متخصص در امور خانواده مشورت نمایید تا با اتخاذ بهترین راهکار، حقوق قانونی شما به طور کامل احقاق شود و روند پرونده با کمترین چالش و اتلاف وقت پیش برود.