در سال های اخیر، عراق به یکی از اصلی ترین بازارهای گردشگری ایران تبدیل شده است. نزدیکی جغرافیایی، پیوندهای فرهنگی و مذهبی عمیق، و افزایش علاقه عراقی ها به خدمات درمانی و گردشگری سلامت، زمینه مناسبی فراهم کرده است تا ایران بتواند جایگاه خود را به عنوان مقصدی محبوب در میان همسایگان تثبیت کند. اکنون ایران با تدوین برنامه ای جامع، قصد دارد طی سه سال آینده تعداد گردشگران عراقی ورودی به کشور را به پنج میلیون نفر در سال برساند.
چشم انداز جدید گردشگری ایران و عراق
همکاری گردشگری میان ایران و عراق وارد مرحله ای تازه شده است. بر اساس تفاهم نامه ای که میان بخش های خصوصی دو کشور امضا شده، هدف گذاری جذب پنج میلیون گردشگر عراقی در دستور کار قرار دارد.
آمارهای رسمی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران نشان می دهد که در حال حاضر حدود سه و نیم میلیون شهروند عراقی هر ساله به ایران سفر می کنند. ایران با برنامه ریزی دقیق، توسعه زیرساخت ها و ارتقای خدمات گردشگری، قصد دارد این رقم را به شکل چشمگیری افزایش دهد. این هدف بخشی از طرح کلان کشور برای دستیابی به ۱۵ میلیون گردشگر خارجی تا پایان برنامه هفتم توسعه است.
عراق؛ بازار اصلی گردشگری ایران
بازار عراق جایگاهی کلیدی برای گردشگری ایران دارد. عراقی ها به دلایل گوناگون از جمله زیارت اماکن مذهبی، درمان، خرید و تفریح، بخش عمده ای از گردشگران ورودی به ایران را تشکیل می دهند.
مسلم شجاعی، مدیرکل دفتر بازاریابی گردشگری خارجی وزارت میراث فرهنگی، در این خصوص تأکید کرده که عراق «بازار شماره یک گردشگری ایران» است و برای رسیدن به اهداف توسعه ای، ایران باید جایگاه خود را در این بازار تثبیت کند و سهم خود را از گردشگران منطقه افزایش دهد.
نمایشگاه گردشگری عراق؛ پلی میان فعالان دو کشور
به منظور تقویت همکاری ها، ایران به تازگی نمایشگاه گردشگری عراق را در شهرهای بصره، بغداد و کربلا برگزار کرد. بیش از ۵۰ آژانس مسافرتی و شرکت خدمات گردشگری ایرانی در این رویداد حضور داشتند و مستقیماً با همتایان عراقی خود دیدار کردند.
این نمایشگاه فرصتی فراهم کرد تا ارتباطات مستقیم میان فعالان بخش خصوصی دو کشور برقرار شود. شجاعی تأکید کرد که در سال های گذشته ضعف در ارتباطات رسمی باعث شده بود واسطه ها بازار گردشگری را در اختیار بگیرند و بسیاری از گردشگران عراقی از مسیرهای غیررسمی وارد ایران شوند. امضای نخستین توافق نامه همکاری میان شرکت های خصوصی ایران و عراق در همین رویداد انجام شد که گامی مهم برای شکل گیری همکاری های پایدار محسوب می شود.
گسترش همکاری های دولتی و تشکیل کمیته مشترک گردشگری
یکی از محورهای اصلی برنامه، همکاری میان نهادهای رسمی دو کشور است. در جریان سفر هیئت گردشگری ایران به عراق، دیداری با قائم مراد، معاون گردشگری، فرهنگ و آثار باستانی عراق برگزار شد. دو طرف درباره تشکیل کمیته فنی مشترک گردشگری و تدوین سند همکاری اجرایی گفت وگو کردند.
این کمیته به طور منظم بر اجرای پروژه های مشترک نظارت خواهد کرد و راهکارهایی برای تسهیل سفر زائران و گردشگران در دو سوی مرز ارائه خواهد داد. ایجاد چنین سازوکار قانونی و ساختاری می تواند زمینه لازم برای رشد پایدار گردشگری میان دو کشور را فراهم کند.
چالش های زیرساختی؛ از پروازها تا مرزهای زمینی
دستیابی به هدف پنج میلیون گردشگر نیازمند سرمایه گذاری گسترده در زیرساخت هاست. شجاعی اعلام کرده که در حال حاضر حدود ۳۰۰ پرواز هفتگی میان ایران و عراق برقرار است، اما برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد، ایجاد مسیرهای هوایی جدید میان شهرهای کمتر شناخته شده دو کشور ضروری است.
ورود گردشگران با خودروهای شخصی نیز نیازمند سامان دهی است؛ در حال حاضر تنها حدود دو هزار خودروی عراقی از مرزهای خوزستان وارد ایران می شوند، در حالی که ظرفیت واقعی بسیار بیشتر است.
توسعه مسیرهای دریایی و فرصت های سرمایه گذاری
در بخش دریایی، تنها یک خط مسافربری میان بندر خرمشهر و بندر بصره فعال است که حدود ۲۵۰ هزار مسافر را در هفته جابه جا می کند. با صدور مجوزهای جدید، ارائه سوخت یارانه ای برای شناورها، لایروبی مسیرهای آبی و جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی، می توان این مسیر را به یکی از پرترددترین خطوط دریایی منطقه تبدیل کرد و همزمان تجارت و حمل ونقل میان دو کشور را تقویت کرد.
بهبود تجربه سفر در مرزهای زمینی
مرزهای زمینی ایران و عراق مسیر اصلی ورود گردشگران عراقی هستند، اما طولانی بودن صف ها، کمبود امکانات رفاهی و نبود خدمات اطلاع رسانی مناسب از چالش های مهم به شمار می روند. ایجاد مراکز اطلاع رسانی گردشگری و درمانی در گذرگاه ها و راه اندازی پایگاه های تله مدیسین می تواند به بهبود تجربه سفر و جذب گردشگران رسمی کمک کند.
تبلیغات هدفمند و استفاده از شبکه های اجتماعی
برای جذب بیشتر گردشگران، ایران برنامه تبلیغات دیجیتال گسترده ای در عراق دارد. شبکه اجتماعی فیسبوک پرمخاطب ترین پلتفرم در عراق است و ایران قصد دارد با همکاری وزارت گردشگری عراق، اینفلوئنسرهای محبوب را به نمایشگاه گردشگری ایران دعوت کند تا تصویری امن و جذاب از کشور ارائه دهند.
تأثیر اقتصادی و اجتماعی برنامه
هر گردشگر عراقی به طور میانگین ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار در ایران هزینه می کند. با تحقق هدف پنج میلیون گردشگر، درآمد ارزی ایران از این بازار می تواند بیش از چهار میلیارد دلار در سال باشد. همچنین افزایش تعاملات مردمی می تواند روابط فرهنگی و مذهبی دو ملت را تقویت کرده و همکاری های منطقه ای را گسترش دهد.
نتیجه گیری
برنامه جذب پنج میلیون گردشگر عراقی نه تنها هدف اقتصادی بلکه اقدامی راهبردی در سیاست خارجی فرهنگی ایران است. تحقق این هدف مستلزم هماهنگی دولت ها، سرمایه گذاری در زیرساخت ها، توسعه خدمات حمل ونقل و تقویت بخش خصوصی است. در صورت اجرای موفق، ایران می تواند جایگاه خود را به عنوان مقصد نخست گردشگران عراقی و یکی از قطب های گردشگری منطقه تثبیت کند.