آرتروز زانو نوعی بیماری فرسایشی مفصلی است که درد، خشکی و کاهش قدرت زانو از علائم بارز آن به شمار می‌آید. آرتروز عموماً به مرور زمان بروز می‌یابد و به آهستگی به دلیل استفاده بیش از حد، مکانیک نامناسب (نحوه حرکت، ایستادن و انجام فعالیت های روزانه) یا آسیب‌دیدگی موجب ساییدگی استخوان‌های مفصل زانو می‌شود. فیزیوتراپی در منزل برای کاهش علائم آرتروز و آهسته کردن روند پیشرفت بیماری مفید است. متخصصان فیزیوتراپی طرح درمان منوال تراپی و برنامه ورزش‌درمانی سفارشی و جامعی را برای کمک به بیماران مبتلا به آرتروز زانو تهیه می‌کنند.
فواید فیزیوتراپی برای آرتروز زانو
فیزیوتراپی مزایای فراوانی برای آرتروز زانو دارد. فیزیوتراپی درد، ورم و خشکی مفصلی ناشی از آرتروز را کاهش می‌دهد و به بهبود عملکرد مفصل زانو کمک می‌کند. به علاوه فیزیوتراپی آرتروز زانو، راه رفتن، خم شدن، سر پا نشستن، زانو زدن و نشستن را برای بیمار آسان‌تر می‌سازد. به‌طور کلی فیزیوتراپی برای دستیابی به اهداف زیر مفید است:
- عادی کردن دامنه حرکتی مفصل زانو
- تقویت زنجیره حرکتی پاها
- کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی
- بهبود حس عمقی، چابکی و تعادل
- بهبود عملکرد بدنی
معاینات لازم قبل از شروع فیزیوتراپی زانو
درمان فیزیوتراپی با توجه به شرایط شما برنامه ریزی می‌شود. به همین دلیل فرایند تشخیصی قبل از شروع فیزیوتراپی با استخراج داده‌های مرتبط از پرونده پزشکی و معاینه بالینی شروع می‌شود.
تکنیک‌های فیزیوتراپی برای آرتروز زانو
در فیزیوتراپی برای آرتروز زانو از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود که در این بخش آن‌ها را توضیح می‌دهیم.
ورزش
ورزش یکی از مؤثرترین درمان‌ها برای آرتروز زانو است. انجام دادن ترکیبی از نرمش‌های کششی ملایم و حرکات قدرتی بیماران را از مزایای زیر برخوردار می‌سازد:
کاهش درد و ورم
بازیابی دامنه حرکتی کامل
بازگشت به سطح عادی فعالیت‌ها
تمام حرکات زیر باید تحت نظارت متخصص طب فیزیکی انجام شود. شروع برنامه ورزشی بدون مشاوره با متخصص طب فیزیکی ممکن است آسیب دیدن بدن را در پی داشته باشد.
کشش عضلات همسترینگ
انجام دادن حرکات کششی بدن را منعطف نگه می‌دارد و دامنه حرکتی یا میزان حرکت دادن مفاصل در جهت‌های خاص را افزایش می‌دهد. به علاوه با انجام دادن تمرین‌های کششی احتمال آسیب دیدگی و شروع درد کمتر می‌شود.
بدن‌تان را قبل از ورزش همیشه با پنج دقیقه پیاده‌روی گرم کنید. وقتی برای انجام کشش همسترینگ آماده شدید، دراز بکشید. ملافه‌ای را دور پای راست‌تان بیاندازید. پا را با استفاده از ملافه صاف بالا بیاورید. 20 ثانیه در این حالت بمانید، سپس پا را پایین ببرید. حرکت را دو بار تکرار کنید. سپس جای پاها را عوض کنید.
بالا آوردن پا به صورت مستقیم
روی زمین دراز بکشید، بالاتنه را با تکیه کردن روی آرنج‌ها بالا بیاورید. زانوی چپ را خم کنید و کف پای چپ را روی زمین بگذارید. پای راست را صاف نگه دارید، به گونه‌ای که نوک پنجه رو به بالا باشد. عضلات ران را منقبض کنید و پای راست را بالا ببرید.
سه ثانیه در این حالت بمانید. عضلات ران را منقبض نگه دارید و پا را به آرامی تا زمین پایین بیاورید. پس از رسیدن پا به زمین دوباره پا را بالا ببرید. حرکت را در دو ست ده مرتبه‌ای تکرار کنید. جای پاها را پس از هر ست عوض کنید.
حرکت پله (استپ آپ)
پای راست‌تان را روی پایین‌ترین پله پلکان بگذارید. پای چپ را بالا بیاورید و روی پله بگذارید، سپس پای راست و بعد پای چپ را پایین بگذارید. در صورت لزوم برای حفظ تعادل از نرده پلکان بگیرید. حرکت را برای هر پا تا جایی که می‌توانید تکرار کنید. یک دقیقه استراحت کنید، سپس حرکت را دو نوبت دیگر تکرار کنید. وقتی پیشرفت کردید، پله بلندتری را انتخاب کنید یا هر بار از دو پله بالا و پایین بروید.
فشردن بالشت
این حرکت عضلات داخل پا را که نگهدارنده زانوها هستند، تقویت می‌کند. به پشت دراز بکشید و هر دو زانو را خم کنید. بالشی را بین زانوها بگذارید.زانوها را به هم فشار بدهید تا بالش بین زانوها فشرده شود. 5 ثانیه در این حالت بمانید. حرکت را دو ست ده مرتبه‌ای انجام بدهید. جای پاها را پس از هر ست عوض کنید.
بشین و پاشو
روی صندلی بنشینید. بدون استفاده کردن از دست‌ها برای نگه داشتن بدن بلند شوید و سپس بنشینید. دقت کنید که هر حرکت آهسته و کنترل‌شده باشد. حرکت را تا جایی که دیگر نتوانید، تکرار کنید. یک دقیقه استراحت کنید، سپس حرکت را دو نوبت دیگر تکرار کنید. اگر صندلی خیلی کوتاه است، در ابتدا روی صندلی کوسن بگذارید و وقتی پیشرفت کردید، کوسن را بردارید.
تعادل یک پا
این حرکت کمک می‌کند تا راحت‌تر خم شوید یا از ماشین سوار و پیاده شوید. یک پا را به آرامی از روی زمین بلند کنید. هدف این است که تعادل‌تان را 20 ثانیه بدون کمک گرفتن حفظ کنید. این حرکت را دو بار انجام بدهید، سپس جای پاها را عوض کنید.گاهی ممکن است انجام حرکات ورزشی به تنهایی برای درمان آرتروز زانو موثر نباشد. در این مواقع متخصص طب فیزیکی از دیگر تکنیک‌های فیزیوتراپی با لیزر پرتوان در منزل استفاده می‌کند.
آرتروز زانو و نقش فیزیوتراپی در درمان آن
آرتروز زانو یکی از مهم ترین و در عین حال شایع ترین دلایل زانو درد و محدودیت حرکتی زانو در افراد میانسال و سالمند است.آرتروز یا استئوآرتریت نوعی عارضه تخریبی و پیشرونده مفصلی است که در اثر فرسودگی غضروف ها در سر مفاصل رخ داده و منجر به بروز عوارضی همچون درد ، التهاب و محدودیت حرکتی می شود.
فرسایش و از بین رفتن تدریجی غضروف ها در محل مفاصل سبب سایش استخوان ها بر روی هم و بروز مشکلات ذکر شده می شود.افزایش سن و اضافه وزن از مهم ترین عواملی هستند که ریسک ابتلا به آرتروز زانو را افزایش می دهند.
متخصص فیزیوتراپی با آگاهی کامل از آناتومی بدن و مشکل ایجاد شده بهترین متدهای آرتروز زانو را برای درمان آرتروز زانو بکار می بندد.پزشک متخصص برای تشخیص آرتروز زانو و بهترین روش درمان آرتروز زانو پس از معاینه فیزیکی از روش های تشخیصی همچون آزمایش خون، عکس برداری رادیولوژی و ام آر آی بهره می برد.
علائم آرتروز زانو
- درد مزمن و گاها شدید زانو
- تورم و التهاب مفصل زانو
- سفتی و خشکی مفصل زانو
- حساسیت به لمس و فشار
- تغییر شکل مفصل زانو
- محدودیت حرکتی مفصل زانو
- ایجاد خارهای استخوانی در محل مفصل
- شنیده شدن صدا از زانو هنگام حرکت دادن آن
- التهاب تاندون زانو
- ضعف و آتروفی عضلات اطراف مفصل زانو
دلایل و عوامل خطر
- افزایش سن مهم ترین عاملی است که با افزایش خطر آرتروز زانو همراه است.
- آسیب قبلی زانو مانند شکستگی و دررفتگی
- سابقه خانوادگی ابتلا به آرتروز
- اضافه وزن سبب افزایش فشار وارده به مفاصل شده که این امر خطر ابتلا به آرتروز را افزایش می دهد.
- احتمال بروز آرتروز زانو در میان زنان بیشتر است.
- تغییرات هورمونی
- بدشکلی های مفصل زانو مانند زانوی ضربدری و زانوی پرانتزی
- وارد شدن فشارهای تکراری به زانو
- پارگی منیسک زانو
- آسیب کپسول مفصلی زانو
- پارگی رباط های زانو
- دررفتگی مکرر مفصل زانو
- شکستگی‌ها ی درون مفصلی
- بیماری‌های مفصلی
- آرتریت روماتوئید
- عفونت های مفصلی
- استئوکندریت دیسکان
- کیست منیسک زانو
- شل بودن و ضعف رباط های زانو
- عادات حرکتی نادرست همچون زانو زدن، چمباتمه زدن، یا بلند کردن اجسام سنگین
- افزایش غیر طبیعی آهن
راهکارهای درمانی
درمان آرتروز زانو با هدف کاهش درد و بازگرداندن قابلیت حرکتی مفصل زانو به شرایط طبیعی است.فیزیوتراپی زانو درمانی موثر و غیر تهاجمی است که به درمان بسیاری از اختلالات ارتوپدی همچون آرتروز کمک می کند.
فیزیوتراپیست از مدالیته های درمانی همچون لیزر تراپی، الکتروتراپی و تمرین درمانی برای کاهش مشکلات بیماران مبتلا استفاده می کند.فیزوتراپی زانو سبب تقویت مفصل زانو، تسکین درد و افزایش قابلیت حرکتی زانو می شود.
از انجام فعالیت هایی که فشار زیادی به زانوها وارد می کنند اجتناب کنید.حتی الامکان تو.الت فرنگی را جایگزین توالت ایرانی بکنید.در صورتی که دچار اضافه وزن هستید به عنوان یک اقدام موثر وزن خود را کاهش دهید، چراکه اضافه وزن فشار زیادی به زانوها وارد کرده و موجب تشدید درد و پیشرفت بیماری می شود.
با تشخیص و تجویز فیزوتراپیست می توانید از بریس های طبی که می توانند از زانو در برابر فشار های وارده محافظت کنند استفاده کنید.داروهای ضد درد ضد التهابی مانند ناپروکسن و ایبوپروفن می توانند درد شمار را تسکین دهند.
در صورتی که درد شدید مانع از انجام فعالیت هایتان بطور طبیعی شده است با تجویز پزشک می توانید از دارهای کورتونی تزریقی استفاده کنید.البته تعداد تزریق این داروها باید محدود باشد چراکه عوارض زیادی همچون پوکی استخوان در پی دارند. چنانچه درمان های فوق نتوانند مشکلات بیمار را کاهش دهند جراحی زانو بصورت تعویض مفصل زانو انجام می گیرد.